DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI:
- Konunu işlenişinde amaca ulaşmayı, kavramayı kolaylaştırır.
- Hangi anlatım biçimi seçilirse seçilsin bu yollardan biri ya da birkaçına başvurulur.
1. TANIMLAMA:
- Herhangi bir varlığın, bir nesnenin ya da bir kavramın kendine özgü niteliklerini söyleyerek onu tanıtmaktır.
- Tanımlama yöntemine kısaca “… Nedir? “ sorusunun yanıtıdır da diyebiliriz.
Örnek: Dostluk; kötülüklerden, saldırılardan, horlanmalardan sizi esirgeyenlerin yürek gücüdür. Dost güzeldir, iyidir, esirgeyendir, koruyandır. Dost, gönül kapılarını ardına kadar size açan, bir ölçüde hoş gören bağışlayandır; gerektiğinde de kötü yanlarınızı, eylemlerinizi, eleştirmesi gereken ama onurunuza hep saygılı kalandır.
2. KARŞILAŞTIRMA:
- Bir kıyaslama söz konusudur.
- Kavramlar, kişiler, olaylar ve durumlar arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulur.
- Herkesçe bilinen bir gerçeğin bu bilinen yönlerinden hareket ederek düşüncesinin sonunla benzeşen ya da benzeşmeyen yönlerini sergiler.
Örnek: Sanatta biçim, sadece istif bir yerleştirmedir. Daha sağlam ve kapsamlı bir deyişle “kurgu”dur. Sanatta öz ve içerik ise sanatçının konuyu algılayışı ve konusuna kattığı bütünün parçasıdır. Sanatçı sonra yeteneği, zekâsı, bilgisi, kültür birikimi, dünya görüşü ile bunları kurgulayıp biçimlendirerek sanat yapıtını oluşturur.
Sonuç: Bu paragrafta sanatta biçim ile içerik karşılaştırılmıştır.
3. BENZETME:
- Aralarında benzerlik bulunan iki şeyden zayıf olanın güçlü olana yakıştırılması yöntemidir.
Örnek: Maydanoz bir kere ekildi mi bir yere kökünü kurutamazsınız. Ben istemiyorum, artık sökmek istiyorum dersiniz ve sökersiniz. Toprakta kalan kılcal maydanoz kökleri bir müddet sonra tekrar yeşillenir, maydanoz olur. Çok arsız bir bitkidir. Kanser de öyledir, bir yere girdi mi bir daha onu kurutamazsınız.
Sonuç: Bu paragrafta maydanozun yayılışı kansere benzetilmiştir.
4. ÖRNEKLEME:
- Soyut bir düşünceyi somut ve anlaşılır kılmak için bu yola başvurulur.
- Daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimlerinde kullanılır.
Örnek: Bence ölümsüzlüğün sırrı, başkaları için iyi işler yapmadadır. Atatürk’ü düşünelim. Ölümünün üzerinden yıllar geçtiği halde, yaptıkları ve başardıklarıyla dimdik ayakta duruyor. Sade bizim ülkemizde mi? Hayır, bağımsızlık savaşlarında yol gösterdiği nice mazlum ülkede aynı şekilde yaşıyor.
Sonuç: Bu paragrafta ölümsüzlüğün sırrına Atatürk örnek gösterilmiştir.
5. TANIK GÖSTERME:
- Anlatılmak istenen bir düşünceyi daha inandırıcı kılmak, daha iyi açıklamak için ünlü kişilerin sözlerinden yararlanarak düşünceler geliştirilebilir.
Örnek: Sanat, insanın doğada bulduklarıyla yetinmemesi, dünyayı istediği biçimde yeniden yaratmaya kalkışmasıdır, denebilir. Bunun içindir ki Bacon: “ Sanat, doğaya katılmış insandır.” der. Bununla hem sanatın doğadan ayrı bir şey hem de insanın kendi beğenilerinin, tutkularının, duygu ve düşüncelerinin, kısaca kendi kişiliğinin doğaya yansıması olduğunu anlatmak ister.
Sonuç: Bu paragrafta Bacon’ın adı ve sözü verilerek tanık göstermeden yararlanılmıştır.
6. SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA:
- Teknik ve istatistiğe dayalı bilgilerin anlatımında kullanılır.
- Daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatımlarda kullanılır.
Örnek: Günümüzde sanat dergileri beş yüz ile iki bin beş yüz arasında satılıyor. En fazla üç bin satan dergi var. Kim bu üç bin kişi? Sanatçılar, sanata değer veren aydınlar ya da yazarlığa özenen kişiler. Halk, altı yedi kitabı olan yazarların çoğunun adını bile bilmiyor.