PARAGRAF:
- Paragraf birden çok cümlenin oluşturduğu düşünce birimidir.
- Uzun bir yazı içinde bütün paragraflar hem birbiriyle hem de her biri kendi içinde anlam ve biçim uygunluğu taşımalıdır.
Örnek:
( I ) İster sesli okumada olsun ister sessiz okumada olsun; okumaya başlamadan önce dikkatinizi, bir noktada toplayarak okuduğunuz şeyde ne aradığımızı kendi kendimize sormalıyız. ( II ) İyi bir okuyucu, okuduğu metne uymasını bilen kişidir. ( III ) Hatta bunu alışkanlık haline getirmeliyiz. ( IV ) Plansız, düzensiz bir okuma, hiçbir zaman işimize yaramaz.
Cevap:
Bu paragrafta I, III ve IV. cümleler anlam bütünlüğü içindedir. Ancak II. cümle parçanın akışını bozmuştur. II. cümle parçadan çıkarılırsa paragrafta dil ve düşünce birliği sağlanmış olur.
PARAGRAFIN YAPISI:
Paragrafın yapısına iki açıdan yaklaşmak gerekir.
1. Bütün paragraflarda giriş, gelişme, sonuç cümleleri olur.
- Giriş Cümlesi: Paragrafın konusunun ortaya konulduğu ilk cümledir.
- Gelişme Cümleleri: Giriş cümlesinden sonra gelen ve onu açıklayan cümlelere denir.
- Sonuç Cümlesi: Açıklamaların sonuca bağlandığı en son cümleye denir.
2. Paragrafta olayların oluş, düşüncelerin mantık, betimlemelerin görülüş sırasına göre sunulmalıdır.
-Oluş Sırası: Zamana göre yapılır; olay başlar, oluşur, biter.
-Mantık Sırası: Cümleler birbirini destekler, açıklar. Aralarında çelişki bulunmaz.
-Görülüş Sırası: yakından uzağa ya da uzaktan yakına doğru olur.
NOT: Planlı bir paragrafın incelediğimizde giriş gelişme, sonuç bölümlerinden oluştuğunu görürüz.
a. GİRİŞ BÖLÜMÜ:
Çoğu kez paragrafın konunu, bakış açısını ortaya koyan cümlelerdir. Giriş cümleleri “ama, fakat ancak, oysa çünkü” gibi bağlayıcı öğelerle başlamaz.
b. GELİŞME BÖLÜMÜ:
Giriş bölümünde ortaya konulan düşüncenin geliştirilip örneklendirildiği cümlelerdir. Çoğunlukla birden fazladır.
c. SONUÇ BÖLÜMÜ:
Konuyla ilgili örneklerin, açıklamaların bir yargıya bağlandığı cümlelerdir. Sonuç cümleleri genellikle” demek ki, demek oluyor ki, anlaşılıyor ki, öyleyse” gibi bağlayıcı sözcüklerle başlar.
PARAGRAFTA ANA DÜŞÜNCE:
Her yazı belli bir düşüncenin dile getirilmesi amacıyla oluşturulur. Bu durum paragraflar için de geçerlidir. Paragrafta aslı anlatılmak istenen, vurgulanan temel düşünce paragrafın ana düşüncesidir.
Paragrafta ana düşünce bir cümle olarak verilmeyebilir. Bu paragraflarda ana düşünce parçanın bütününe sindirilmiştir. Biz onu anlar ve kendi cümlelerimizle ifade ederiz.
Ana Düşünce Cümlesinin Özellikleri:
• Kesin yargı bildirir.
• Yazarın yazma amacını ortaya koyan cümledir.
• Konuya değil, yazarın vermek istediği iletiye dayanır.
• Bu cümle paragrafın giriş cümlesi olabileceği gibi ortasında ya da paragrafın sonunda da olabilir.
• Bazen bu cümle açıkça verilmeyip paragrafın bütününe sindirilir.
Örnek:
“ ormanlarımızın faydaları” ifadesi bir paragrafın konusu olabilir. Fakat bu konu bir yargı bildirmiyor. Bu konunun ana düşüncesi: “ Gençleri, ormanlarımızın faydaları konusunda bilinçlendirmemiz gerekiyor.”
Ana düşünceyi bulmak için şu sorular sorulabilir:
-Paragrafın ana düşüncesi nedir?
-Paragrafta anlatılmak istenen nedir?
-Paragrafta vurgulanmak istenen nedir?
-Paragraftan çıkarılabilecek yargı nedir?
-Paragrafta bize iletilmek istenen mesaj nedir?
NOT: Yukarıdaki sorulara “asıl” sözcüğü eklendiyse seçenekler birbirine yakındır; yani güçlü çeldiriciler vardır; bu nedenle o paragrafın tüm seçeneklerini daha dikkatli okumak gerekir.
ŞİİRDE ANA DUYGU ( TEMA )
Şiirde anlatılmak istenen asıl duygudur. Düz yazıda iletilmek istenen temel düşüncenin şiirdeki karşılığıdır.
Tema, bir ya da birkaç sözcükle anlatılır. Ana düşünce gibi yargı bildiren bir cümle değildir.
PARAGRAFTA YARDIMCI DÜŞÜNCELER:
-Ana düşünceyi destekleyen, çeşitli yönlerden açıklayıp güçlendiren düşüncelerdir.
-Yardımcı düşünceler, konunun çerçevesinin çizilmesine ve genişletilmesine yardım eden yan yargılardır.
-Yardımcı düşünceler birden fazla olur.
-Yardımcı düşünceler ayrıntılarla ilgilidir.
Yardımcı düşünceyi bulmak için şu sorular sorulabilir:
-Paragraftan hangisi çıkarılamaz?
-Paragraftan hangisine ulaşılamaz?
-Paragrafta hangisine değinilmemiştir?
-Paragrafta hangisinden söz edilmemiştir?
-Paragrafta anlatılan kişi için hangisi söylenemez?
-Paragrafı destekleyen düşünce hangisidir?
-Paragraftan hareketle aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
PARAGRAFTA KONU:
-Paragraf üzerinde durulan olay, kişi, durum, düşünce ya da duygudur.
-Yazarın yazma nedenidir.
-Her şey paragrafın konusu olabilir. Çünkü konu, yazarın okuyucuya ulaştırmak istediği ileti için bir araçtır.
-Konu ile ana düşünceyi karıştırmamak gerekir. Konu, anlamlı bir sözdür, bir bütündür ama yargı değildir.
Paragrafın konusunu bulmak için şu sorular sorulabilir:
-Parçanın konusu nedir?
-Parçada ele alınan nedir?
-Parça neden söz etmektedir?
-Parçada üzerinde durulan nedir?
-Paragrafta anlatılan kişi için hangisi söylenemez?
Örnek: İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından, aynı felaketin yaşanmamasını isteyen aydınlarca bir Dünya Barış Eylemi başlatıldı. Bu eyleme Picasso, Julian Huxley, Eluard gibi sanatçılar da katılınca dünyada bugünkü “barış bilinci” ortaya çıkmış oldu.
KONU: Günümüzdeki barış bilincinin oluşması sanatçıların katkısı
PARAGRAFTA BAŞLIK:
-Paragrafın başlığı konunun özetidir.
-Konunun iki ya da üç sözcükle ifade edilmiş biçimidir.
-Önce konu bulunur, daha sonra konuyu ifade edecek uygun sözcüklerle başlık oluşturulur.
Örnek: Sanat, yaratıcılığın veya hayal gücünün ifadesidir. Diğer bir deyişle sanat, duyguların yaratıcı ifadesi veya dışavurumunudur. Sanatın en büyük düşmanı basmakalıpçılıktır. Önemli olan duygular değil, duyguları anlatış tarzıdır. Aşk duygusu ortaktır. Fakat herkesin aşkı kendine göredir. İşte sanatta önemli olan bu kendine göreliktir.
BAŞLIK: Sanat ve Özgünlük