BESİNLER, BESİNLERİN ÖZELLİKLERİ, BESİN ÇEŞİTLERİ KONU ANLATIMI

Organik Besinler        

Karbonhidratlar            Sindirilirler

Yağlar                             Sindirilirler

Proteinler                       Sindirilirler

Vitaminler                      Sindirilmezler

İnorganik Besinler     

Mineraller                       Sindirilmezler

Su                                    Sindirilmezler

Enerji vericiler                              : Karbonhidrat, yağ, protein

Enerji verimi                                : Yağ, protein, karbonhidrat

Yapıcı-onarıcı                            : Protein, yağ, karbonhidrat

Düzenleyiciler                          : Protein, vitamin, mineraller, su

Açlık anında kullanım sırası      : Karbonhidrat, yağ, protein

Sindirim kolaylığı                    : Karbonhidrat, protein, yağ

KARBONHİDRATLAR

• C,H ve O 'den meydana gelmiştir.3 çeşittir.
• İki önemli görevi vardır.1)Enerji kaynağı 2)Yapısal madde(Bitkilerde çeperin yapısına, bütün canlı hücrelerde de zarın yapısına katılarak görev yapar. ATP, DNA, RNA, NAD, NADP, FAD’ da bulunur.

1) Monosakkaritler

• Sindirime uğramazlar.
• Yalnızca ototroflar tarafından sentezlenir.
• İçerdikleri C sayısına göre 2'ye ayrılırlar.

a) 5C'lu şekerler : Riboz, Deoksiriboz (Pentozlar)

b) 6C'lu şekerler : Glikoz, Galaktoz, Fruktoz (Hegsozlar)

• Monosakkaritlerin difüzyon hızları şöyledir. Galaktoz > Glikoz > Fruktoz
• Riboz      Þ ATP ve RNA'da bulunur.      Deoksiriboz Þ DNA'da bulunur.
• Glikoz     Þ Bal, üzüm ve incirde bol bulunur. Açlık ve koma anında kullanılır.
• Fruktoz   Þ Bal ve olgun meyvelerde bol bulunur.(=meyve şekeri)
• Galaktoz Þ Süt ve süt ürünlerinde bol bulunur.(=süt şekeri).Tabiatta az bulunur. Hayvansal

      bir besin kaynağıdır.

2) Disakkaritler

• İki monosakkaritin birleşmesinden meydana gelir.
• Glikoz + Glikoz = Maltoz (meyve şekeri)

    Glikoz + Fruktoz = Sakkaroz = Sükroz (Çay = Pancar şekeri)

    Glikoz + Galaktoz = Laktoz (süt şekeri)

• Maltoz ve sükroz bitkilerden, laktoz da hayvanlardan ve insanlardan sağlanır.
• Disakkaritler arasında glikozit bağı vardır.

3) Polisakkaritler

• Çok sayıda monosakkaritin birleşmesinden meydana gelir.
• Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Nişasta

        Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Selüloz      + (n-1) H₂O

        Glikoz + Glikoz + Glikoz +................................+ Glikoz = Glikojen                 

    -----------------------------------------------------------------

                                      n tane

• Son ürünlerin farklı olmasının sebebi glikozların bağlanma biçimleridir.

A) Nişasta

• Bitkilerde glikozun depo şeklidir.
• Düz zincirlidir ve alfa glikozit bağı ile bağlanmışlardır.
• Suda az çözünür.İyot ile maviye boyanır.
• Nişasta,lökoplastta depolanır.Yumru ve tohumlarda daha çok depolanır.

B) Glikojen

• Hayvanlarda glikozun depo şeklidir.
• Dallıdır ve alfa glikozit bağı ile bağlanmıştır.
• Suda çözünür.İyot ile kahverengiye boyanır.
• En fazla karaciğer ve kaslarda bulunur,depo edilir.

C) Selüloz

• Bitkilerde yapı maddesidir.Çeperin yapısına katılır.
• Düzdür ve beta glikozit bağı ile bağlanmıştır.
• Suda çözünmez
• Geviş getirenlerde ve termitlerde sindirilir.

YAĞLAR

• C,H ve O'den meydana gelmiştir. Yapısındaki oksijen miktarı şekerlerdekinden azdır.
• 3 Yağ asidi + Gliserol = Yağ + 3 H₂O
• Ester bağı ile bağlanırlar.
• Yağlarda çeşitliliği yağ asitleri sağlar.
• Suda çözünmezler. Organik çözücüde çözünürler.(Alkol, eter gibi)
• Isı ve darbeye karşı koruyucudur.
• Yağların enerji verimlerinin çok olmasının sebebi karbon sayılarının çok olmasındandır.
• Yağların 2. dereceden enerji verici olarak kullanılmasının sebebi sindiriminin çok zor olmasındandır.
• Karbonhidrat ve proteinlerin fazlası yağa dönüştürülür. Bunun sebebi ise yağların enerji verimlerinin yüksek olması ve uzun süreli kullanılabilmesidir.
• Solunumla yıkılmaları sonucunda fazla su açığa çıkarırlar. Onun için özellikle kış uykusuna yatan, uzun süreli göç eden ve suyun az olduğu ortamlarda yaşayan hayvanlarda iyi bir depo ve enerji maddesidir. Aynı zamanda hafif olduğu için uçmada hayvana avantaj sağlar.
• Yağ asitleri en basit lipitler olup, uzun karbon zincirlerinden oluşurlar. Karbonlar arasındaki bağlar tek ise doymuş, çift ise doymamış yağ asitleridir. Doymamış yağlar bitkiseldir ve sıvıdır. Doymuş yağlar ise hayvansaldır ve katıdır. Doymamış yağların yüksek sıcaklık ve basınçta hidrojenle doyurulmasıyla margarin yapılır.
• Oleik asit Þ zeytinyağında;     

        Linoleik asit Þ tohumlarda;   

        Butirik asit Þ tereyağında

    Steroid    Þ zarların yapısına katılır. Aynı zamanda vitamin ve hormon olarak iş görür.

    Fosfolipid Þ hücre zarı yapısına katılır.

PROTEİNLER

• C,H,O,N ve bazılarında S,P bulunur.
• _·    Yapı taşları 20 çeşit aminoasittir.
• _·    a.a+a.a+a.a+..............................+a.a = Protein + (n-1)H₂O

--------------------------------------------                         

                                                n tane

• Peptit bağı ile bağlanırlar.
• _·    DNA şifresi ile sentezlenen tek moleküldür.
• Enzim,hormon ve hücre zarı yapısına katılır.
• Solunumla ancak zor durumlarda yakılırlar.Solunum ürünleri H₂O , CO₂ , H₂S , NH₃ , üre    ve ürik asittir.
• Aminoasitler anfoter özellik gösterirler.
• Proteinler virüslerden insanlara kadar bütün canlılarda yaşamsal rolleri olduğundan hücrelerde en çok bulunan organik moleküllerdir.
• Proteinler enerjiyi hemen kaybettiklerinden dolayı 3. dereceden enerji kaynağıdır.
• Proteinler vücutta enerji kaynağı olarak kullanılırsa vücutta zayıflama ve dengesizlik görülür.
• Proteinler her canlı türüne özgü olup antijen özellik gösterirler. Yani farklı özelliğe sahip bir canlıya aktarıldığında antikor oluşumuna sebep olur.

VİTAMİNLER

• Vücut direncini arttırırlar.

• Enzimlerin yapısına katılırlar.

• Düzenleştiricidirler, enerji vermezler, sindirilmezler.

• Bir kısmı besinde bulunduğu şekliyle vitamin özelliğinde değildir. Bunlar vücuda alındıktan sonra vitamin özelliği kazanır. Bunlara provitamin denir.

• Yağda eriyen vitaminler A, D, E, K

      Suda eriyen vitaminler B, C 'dir.

• İnsan vücudunda A, B, D, K sentezlenir.

                                       A             ÞÞÞ    karaciğerde

                                       B,K         ÞÞÞ    bağırsakta bakteriler tarafından

                                       D             ÞÞÞ    deride

• A, D, K karaciğerde depolanır. Diğerlerinin fazlası atılır.

Hangi Besinlerde Hangi Vitaminler Var?

A vitamini      Þ Balık yağı, yumurta sarısı, süt, peynir, karaciğer, yeşil sebzelerde bulunur.

                       Þ Büyüme ve gelişmeyi sağlar, vücudu enfeksiyonlara karşı korur, gece körlüğünü önler.

B vitamini      Þ Tahılların kabuklarında, et, süt, karaciğer ve yeşil sebzelerde bulunur.

                       Þ Karbonhidrat, yağ ve proteinlerin vücut içinde kullanılmasında katalizör olarak görev yapar.

                            Kansızlığı önler.

C vitamini     Þ Yeşil sebze ve meyvelerde bulunur.

                       Þ Bağ dokusunun oluşması için gereklidir. Skorbit hastalığını önler. Vücudu enfeksiyonlarakarşı

                            korur.

D vitamini     Þ Balık yağı, karaciğer, yumurtada bulunur. Ultraviyole ışınlarının etkisi ile deride üretilir.

                       Þ Vücuttaki Ca, P dengesini sağlar. Kemiklerin gelişmesini sağlar. Çocuklarda raşitizmi önler.

E vitamini      Þ Yeşil sebze, karaciğer, et ve bitkisel yağlarda bulunur.

                       Þ Üreme organlarının gelişmesini sağlar ve kısırlığı önler.

K vitamini      Þ Yeşil sebzeler, karaciğer ve yumurtada bulunur. Bağırsaktaki bakteriler tarafından sentezlenir.

                       Þ Eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir.

MİNERALLER

• İnorganik maddelerdir. Sindirime uğramazlar.
• Enzimlerin yapısına katılırlar. Düzenleştiricidirler.
• Minerallerin vücut içindeki görevleri şunlardır:

          1) Enzimlerin ve hemoglobinin yapısına katılır (Fe,P).

          2) Kemiklerin ve dişlerin gelişmesini sağlar (Ca,P,Mg).

          3) Vücut ve hücre sıvısının osmatik basıncını ayarlar (Bunlardan hücre içi sıvıda Na,Cl;  hücre dışı sıvıda K,Mg ve P bulunur).

SU

• İnorganik maddedir ve sindirime uğramaz.

• Enzimlerin çalışması ve kimyasal reaksiyonların meydana gelebilmesi için su şarttır

 (ÖRNEK:Hidroliz )