Her Yönüyle GAP
GAP kapsamında öncelikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin zengin su kaynaklarından olan Fırat ve Dicle nehirlerinin sulama ve enerji üretimi amacıyla değerlendirilmesi düzensiz akışı olan bu iki nehrin sularının dizginlenmesi öngörülmüştür. Ülkede suları rasyonel şekilde kullanma çalışmaları 1930'lara kadar gitmektedir. Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde ülkenin maddi-manevi her alanda değişim ve gelişim ¡abası içinde bulunduğu sıralarda özellikle elektrik enerjisi en belirgin ve öncelikli ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Mevcut su kaynaklarından elektrik enerjisi elde edilmesi için Atatürk'ün talimatı ile 1936 yılında Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EıEı) kurulmuştur.
Böylece Fırat nehrinin her açıdan incelenmesi ve sonuçlarının belirlenmesi için; rasat istasyonları kurulmuş jeolojik ve topoğrafik etüd çalışmalarına başlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası yeni ihtiyaçların ortaya ¡ıkması üzerine 1954 yılında kurulan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) çalışmaları çerçevesinde Türkiye 26 havzaya ayrılarak etüd ve planlama çalışmaları sürdürülmüştür. 1960'tan sonra Fırat ve Dicle Havzaları'nın sulama ve enerji potansiyelini belirleyen raporlar hazırlanmış ve bu havzalardan ne şekilde faydalanılacağı açıklık kazanmıştır. 1977 yılında ise bu iki havzaya ilişkin projelerin "Güneydoğu Anadolu Projesi" (GAP) şeklinde adlandırılması benimsenmiştir.
Bölgenin zengin toprak ve su kaynaklarından yararlanmak amacıyla önce kendi içinde bir enerji ve sulama projesi olarak başlayan GAP 1989 yılında tamamlanan "GAP Master Plan" ¡alışması ile entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür. GAP Master Planı bölge gelişmesinin izlemesi gereken seyir ve alt öl¡eklerde üretilecek plan program ve projeler için bir rehber niteliği taşımaktadır. GAP Master Planı'nda yer alan temel kalkınma senaryosu bölgenin tarıma dayalı sanayi ürünleri ihraç eden bir merkez haline getirilmesidir.
GAP'ın entegre bölgesel planlama çer¡evesinde yürütülmesi sürdürülen faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanması ve yönlendirilmesi amacıyla 1989 yılında GAP Bölge Kalkınma ıdaresi Teşkilatı kurulmuştur. Teşkilatın karar organı Başbakan başkanlığında GAP'tan sorumlu Devlet Bakanı Devlet Planlama Teşkilatı'nın bağlı bulunduğu Devlet Bakanı ile Bayındırlık ve ıskan Bakanı'ndan oluşan GAP Yüksek Kurulu'dur. GAP İdaresi Başkanlık Ankara'da ve Bölge Müdürlüğü Şanlıurfa'da olmak üzere örgütlenmiştir.
GAP Su Kaynakları Geliştirme Programı
Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından uygulanan ve Fırat ve Dicle Havzası Projeleri olmak üzere iki gruptan oluşan program kapsamında 22 baraj 19 hidroelektrik santrali ve 1.7 milyon hektarın sulanmasını sağlayacak sulama kanalları inşası öngörülmektedir. Proje tamamlandığında yılda 50 milyar m3'ten fazla su akıtan Fırat ve Dicle üzerindeki tesislerle ülkenin toplam su potansiyelinin ('i kontrol altına alınacaktır. Planlanan toplam sulama alanı; Türkiye'de ekonomik olarak sulanabilir alanın 'sine toplam yıllık elektrik enerjisi potansiyelinin "'sine eşdeğerdir.
GAP ve Tarım
GAP’ın tarımsal kalkınma ama¡ları arasında kırsal kesimde gelir düzeyinin artırılması kırdan kente göçü asgariye indirerek istihdam imkanı yaratılması bölge sanayii için girdi sağlanması ve üretimin ihracata yönelik olarak artırılması sayılabilir. GAP Bölgesi 75 bin km2lik geniş bir alana sahiptir ve bu alan içerisinde farklı iklim istekleri olan zeytinden fıstığa fındıktan narenciyeye kadar ¡ok geniş yelpazede ürünler yetişmektedir. Bölge doğal yapısı itibariyle hayvancılık faaliyetleri için de çok uygundur. GAP ile bu doğal kaynakların etkin bir şekilde kullanılması yönündeki çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca bölge koşullarına en uygun üretim sisteminin belirlenmesi ürün tür ve çeşitlerinin optimum yetiştirme tekniklerinin tespiti toprak verimliliğinin sürekli yüksek tutulması ve tarımsal mekanizasyonun geliştirilmesi konularında araştırmalar yapılmaktadır.
Bu araştırmalara göre GAP'ın sulama projeleri tamamlandığında şimdiye kadar Türkiye'de devlet eliyle ger¡ekleştirilen sulama alanına eşit bir alan daha sulu tarıma açılacaktır. Sulu tarım alanlarındaki artışa bağlı olarak bazı ürün miktarı ve desenlerinde önemli değişiklikler olacağı hesaplanmıştır. Buna göre buğdayda ? arpada C pamukta `0 domateste p0 mercimekte %0 ve sebzede 7 oranında artış olacaktır. Sulama öncesi bölgede üretilmeyen soya yer fıstığı mısır ayçi¡eği ve fasulye gibi sulamanın getirdiği ikinci ürünler yağlı tohumlar ve yem bitkileri olarak tarıma dayalı sanayinin gelişmesinin temelini oluşturacaktır.