SIFAT (ÖN AD)
İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklere sıfat denir. Sıfatların varlığı isimlere bağlıdır.
"Güzel kitapları hemen alırım." cümlesinde "güzel" sözcüğü "kitap" isminin özelliğini belirten bir sıfattır.
Sıfatlar ikiye ayrılır:
A. NİTELEME SIFATLARI
Varlıkların rengini, şeklini, durumunu, nasıllığını bildirir ve isme sorulan "Nasıl?" sorusuna cevap verir.
"Kimsesiz çocuklara yardım edelim." cümlesindeki "kimsesiz" sözcüğü, "çocuklar"ın özelliğini belirtmektedir ve niteleme sıfatıdır.
Diğer örnekler:
siyah saç, kırmızı kazak, uzun yol, büyük ev.
B. BELİRTME SIFATLARI
Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır.
Dört gruba ayrılır:
1. İşaret Sıfatları: Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlara işaret sıfatı denir. İşaret sıfatları, isme "hangi" sorusunun sorulmasıyla bulunur. "bu, şu, ve o" sözcükleri işaret sıfatıdır. Bu çocuk, o adam, şu ev.
2. Sayı Sıfatları: İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlara sayı sıfatı denir. Sayı sıfatları kendi içinde dörde ayrılır:
Örnekler:
"Üç arkadaş geziye çıktık."
"İzmir'de on gün kalacaktık."
"Biz beşinci katta oturuyoruz."
"Öğrencilere ikişer kitap verildi."
"Bu işte yüzde yirmi kâr var."
"Yarım kilo kıyma yeter."
3.Belgisiz Sıfatlar: İsimlerin sayı bakımından belirsizliklerini ifade eden sıfatlara belgisiz sıfat denir.
Örnekler:
"Bazı işlerde acele edilmeli."
"Birkaç arkadaş dışarıda bekliyor."
"Hiçbir emek boşa gitmez."
"Bütün öğrencileri bahçeye çıkarmışlar."
"Her konuda bilgi sahibi olamayız."
4. Soru Sıfatları: İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soru yolu ile bildiren sıfatlara soru sıfatı denir.
Örnekler:
“Kaçar gün kaldın şehirlerde?”
“Hangi konuyu işleyeceğiz?”
“Kaç soru çözmeli günde?”
SIFATLARDA KÜÇÜLTME
Sıfat olan sözcüğün anlamında küçültme ya da daralma, "-cik,-ce, (-ı)msı, (-ı)mtırak" ekleri ile yapılır. Bu eklerin getirilmesi ile oluşan sıfatlara küçültme sıfatları denir.
Örnekler:
Küçük ev→ küçücük ev, minik kedi → minicik kedi,
dar oda → daracık oda.
Örnekler:
"Ekmek ayvasının ekşimsi bir tadı vardı."
"Üzerine mavimtırak bir ceket giymişti."
"Masada kalınca bir kitap duruyordu."
Yukarıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcükler de küçültme sıfatıdır.
SIFATLARDA PEKİŞTİRME
Sıfatlarda pekiştirme, yani anlamın kuvvetlendirilmesi iki şekilde yapılır:
*Sıfat olan sözcüğün ünlüye kadarki ilk hecesi alınır, daha sonra "m, p, r, s" harflerinden uygun olanı getirilir. En son da sıfat olan sözcük tekrar yazılır.
Örnekler:
Te - r - temiz → tertemiz
Örnekler:
"Dümdüz yolda bembeyaz elbiselerle ilerliyorduk.",
"Şöyle yemyeşil çimenlerin üzerine uzansam!"
*İkilemelerle de sıfat yapılabilir.
"Çeşit çeşit meyveler vardı masada." "Bahçede uzun uzun ağaçlar vardı." "Derin derin ırmaklar aşarak geldik." cümlelerindeki altı çizili sözler, ikilemelerle yapılmış pekiştirme sıfatıdır.
SIFATLARDA DERECELENDİRME
Sıfatlarda derecelendirme, "pek, çok, daha, en..." gibi sözcüklerle yapılır.
"Kardeşin onlardan daha akıllı biri." cümlesinde "daha" sözcüğü üstünlük,
"En güzel kitap buydu." cümlesinde "en" sözcüğü en üstünlük;
"Çok güzel çiçekleri vardı." cümlesinde "çok" sözcüğü aşırılık anlamı katmıştır.
Sıfatlarda derecelendirme yapan sözcükler, sıfat değildir.
Adlaşmış Sıfat: Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirilebilir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar, niteleme sıfatlarıyla yapılır.
"İhtiyar adam zor konuşuyordu." cümlesinde niteleme sıfatı olan "ihtiyar" sözcüğü, "İhtiyar, zor konuşuyordu.” cümlesinde "adam" isminin düşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur.