Sivil toplum kuruluşları, resmi kurumlar dışında ve bunlardan bağımsız olarak çalışan, politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları, ikna ve eylemlerle çalışan, üyelerini ve çalışanlarını gönüllülük usulüyle alan, kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile sağlayan kuruluşlardır.
Tarihçe
Uluslararası STK’ların tarihi 19. yüzyılın ortalarına kadar uzanmaktadır. Köleliğe karşı ve kadın haklarının kazanılması konularında çok önemli roller oynayan STK’ların etkinlikleri Dünya Silahsızlanma Konferansında en üst düzeye ulaşmıştır. Ancak bugünkü manası ile “Sivil Toplum Kuruluşu” kavramı ilk defa 1945 yılında Birleşmiş Milletler teşkilatının kuruluşu sırasında, kuruluş beyannamesinin 10. Bölümününün 71. Maddesinde devlet ve üye ülkelere ait olmayan kuruluşların danışmanlık rolü ile ilgili tanımlamada kullanılmıştır. Sivil Toplum Kuruluşlarının sürdürülebilir kalkınma alanındaki hayati rolleri ilk defa Birleşmiş Milletlerin STK’lar ile BM arasında sıkı danışmanlık ilişkilerinin düzenlendiği 21. ajandasının 27. Başlığında dile getirilmiştir.
Sivil toplum kuruluşları oda, sendika, vakıf ve dernek adı altında faaliyet gösterir. Vakıf dernekler topluma yararlı bir hizmet geliştirmek için kurulmuş yasal topluluklardır. Sivil Toplum Kuruluşları, herhangi bir devlet organından bağımsız bir şekilde özel kişilerin girişimiyle kanuni olarak kurulmuş her türlü organizasyon için kullanılan genel bir terimdir. STK’ların tamamen veya kısmen devlet organları tarafından desteklendiği durumlarda bile STK bünyesinde herhangi bir devlet yetkilisi bulunmadıkça kurumun STK olma özelliğinin devam ettiği kabul edilir.
Küresel Örgütler
20. yüzyıl boyunca, küreselleşme STK’ların önemini artırmıştır. Çoğu sorunların ülkelerin kendi içinde çözülmesi imkansızdır. Uluslararası antlaşmalar ve Dünya Ticaret Örgütü gibi Uluslararası Örgütler finansal alandaki büyük aktörlerin çıkarlarına odaklı olarak algılanmaktadırlar. Bu alandaki dengesizliği gidermek için STK’lar insani konular, kalkınma yardımları ve sürdürülebilir kalkınma alanlarında gelişim göstermişlerdir. Buna bir örnek olarak Dünya Ekonomik Forumuna rakip bir toplantı olarak heryıl düzenlenen Dünya Sosyal Forumunun heryıl Ocak ayında Dünya Ekonomik Forumunun düzenlendiği Davos’ta düzenlenmesi belirtilebilir. 5. Dünya Sosyal Forumu Ocak 2005 tarihinde 1.000’den fazla uluslararası STK temsilcisinin katılımı ile toplanmıştır.
Görüşler
Bu tür toplantılarda genel olarak STK’ların fakirlerin popüler hareketlerinin yerini aldığını savunurken diğer gruplar STK’ların kuruluşlarından beri Emperyalist yapıda olduklarını ve koloniyal dönemde ruhban sınıfının üstlendiğine benzer bir görev yürütmekte olduklarını ve bir ülkenin iç işlerine STK'ler aracılığı ile müdahele etmeyi amaçladıklarını savunmuşlardır.
İlk defa batıda ortaya çıkan sivil toplum, batıdaki mutlak monarşilerin bütün güç ve baskılarına rağmen onların kontrollerinden kaçan ve böylece özerk (otonom) bir sürecin şekillenmesini sağlayan güçtür. Ortaçağda batıdaki şehirlerde oturan kişiler, zamanla şehirli olarak kolektif bir bilinç geliştirmiş ve sivil toplum olgusunun doğmasını sağlamışlardır. Batı monarşileri sivil toplumun izlerini hiçbir zaman tam olarak silememiştir. Sivil toplumda iktidarı dizginleyen bir güç olarak süregelmiştir. Bugünkü anlamda sivil toplumun ortaya çıkışı ise batıda sanayi devrimi ile meydana gelen yeni toplumsal ve siyasal arayışların sonucu olmuştur. Batıda Rönesans’tan sonraki gelişmelerin bir sonucu olarak yeni bir siyasal toplum arayışına girişilmiş, bunun bir gereği olarak da Ulus devlet, ulusal nitelikli bir din, daha katılımcı ve özgürlükçü bir siyasal yaşam, doğal halden aranmış bir siyasal yapı gibi temalar tartışılmıştır.
Zira Katolik kilisesi Rönesans’tan önce yaşamın her alanında olduğu gibi siyasal yaşam ve normlar üzerinde de hegemonya kurmuş ve Katolizm eksenli değerler geliştirmiştir. Fakat daha sonraları bir yandan Martin Luther King ve John Calvin öncülüğünde başlayan ulusal din arayışı, bir yandan da Machiavelli tarafından başlatılan ulusal devlet arayışlarının etkisi ile yeni bir siyasal yapının temelleri atılmıştır. Sivil toplum kavramına Hobbes, Locke ve Rousseau gibi düşünürler değişik şekillerde yorumladıktan sonra bu kavramı bildiğimiz anlamda Hegel kullanmıştır. Hegel sivil toplum ile siyasal topluma arasında bir ayrım yapmış analitik bir düzeyde devlet ve toplum arasındaki çizgileri belirtmiştir. Devletin düzenlediği alanları ve toplumsal ilişkileri siyasal toplum kavramıyla ifade etmiş, geriye kalan özerk alanları ise sivil toplum olarak isimlendirmiştir. Hegel sivil toplumu, bütün bireysel menfaatlerin birbirleriyle çarpıştığı bir savaş alanı olarak tanımlar. Ayrıca ona göre bu bireysel menfaatler bir yandan özel topluluğun menfaatlerine karşı bir yandan da bireysel menfaat ile özel topluluğun menfaatleri devletin düzenlemelerine ve yüksek görüş noktasına karşı mücadele ederler. Sivil toplum kuruluşlarıda resmi kurumları gibi çalışma şekillerini yasalar çerçevesinde kendileri belirler. Ayrıldıkları tek nokta resmi kurumların çalışma şekillerini devlet belirler.
Türkiyedeki Sivil Toplum Kuruluşları
A
AEGEE-Ankara
AIDS İle Mücadele Derneği
ALS - MNH Derneği
Acil Tıp Teknisyenleri Derneği
Acil İhtiyaç Projesi Vakfı
Adli Tıp Uzmanları Derneği
Alzheimer Derneği ve Vakfı
Ankara Sinema Derneği
Anne Çocuk Eğitim Vakfı
Arama Kurtarma Derneği
Araştırmacı İlaç Firmaları Derneği
AKUT
B
Basın Yayın ve İletişim Emekçileri Sendikası
Bağımsız Ulaşım-Sen
Bedensel Engellilerle Dayanışma Derneği (BEDD)
Berksav
Bir Dilek Tut Derneği
Birleşik İşçi Sendikası
Birlik Dayanışma Hareketi
Büro Emekçileri Sendikası
D
DenizTemiz Derneği
Devlet Tiyatrosu Opera ve Balesi Çalışanları Yardımlaşma Vakfı
Doğal Hayatı Koruma Derneği
E
Ege Çağdaş Eğitim Vakfı
Ege Çevre ve Kültür Platformu
Ekolojik Ütopyalar Derneği
Epilepsi ve Toplum Derneği
EĞİTİM SEN
F
Film Sanayii ve Tüm Sanatçıları Güçlendirme Vakfı
Film Yönetmenleri Derneği
Fişek Enstitüsü
G
Gençlik Tiyatroları Oluşumu
H
Halkevleri
Heinrich Böll Stiftung Derneği (Türkiye)
Hukukun Üstünlüğü Derneği
K
Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği
Kanserli Çocuklara Umut Vakfı
Kemik İliği Transplantasyon ve Onkoloji Merkezi Kurma ve Geliştirme Vakfı
Kırsal Çevre Ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği
M
Mayınsız Bir Türkiye Girişimi
N
Nesin Vakfı
O
Osmanlı Araştırmaları Vakfı
R
Reklamcılar Derneği
Rock - A (festival)
S
Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası
Sinema Emekçileri Sendikası
Sinema Yazarları Derneği
Sivil Toplum Geliştirme Merkezi
Sosyal Araştırmalar Vakfı
Sosyal Girişim Derneği
Sümer Halk Oyunları Topluluğu Gençlik Ve Spor Kulübü Derneği
Sırça Yaşamlar Derneği
T
Tarih Vakfı
Tiyatro Oyuncuları Derneği
Toplum Gönüllüleri Vakfı
Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı
Toplumsal Araştırmalar Kültür ve Sanat İçin Vakıf
Tüketiciler Birliği
Tüketiciyi Koruma Derneği
Türk Akciğer Kanseri Derneği
Türk Eczacıları Birliği
Türk Göğüs Cerrahisi Derneği
Türk Hematoloji Derneği
Türk Hemşireler Derneği
Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu Derneği
Türk Kardiyoloji Derneği
Türk Metal Sendikası
Türk Nefroloji Derneği
Türk Psikologlar Derneği
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği
Türk Toraks Derneği
Türkiye Acil Tıp Derneği
Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı
Türkiye Bilişim Vakfı
Türkiye Egitim Ögretim ve Bilim Hizmetleri Kolu Kamu Çalışanları Sendikası
Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı
Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu
Türkiye Filateli Dernekleri Federasyonu
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti
Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği
Türkiye Nükleer Tıp Derneği
Türkiye Organ Nakli Derneği
Türkiye Psikiyatri Derneği
Türkiye Sakatlar Derneği
Türkiye Tanıtım Araştırma Demokrasi ve Laik Oluşum Vakfı
Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu
Türkiye Yazarlar Sendikası
Türkiye Çevre Eğitim Vakfı
Türkiye Öğretmenler Sendikası
Türkiye Üçüncü Sektör Vakfı
Türkiye İnsan Hakları Kurumu
Türkiye İşitme Konuşma Rehabilitasyon Vakfı
Tıbbi Onkoloji Derneği
U
Umut Vakfı
Umut Çocukları Derneği
V
Viral Hepatitle Savaşım Derneği
Y
Yakınlarını Kaybetmiş Aileler Derneği
Ç
Çağdaş Gazeteciler Derneği
Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği
Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı
Çevre Koruma ve Araştırma Vakfı
Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı
Çocuk Destek Grubu
Ö
Öğretim Elemanları Sendikası
İ
İnsan Hakları Gündemi Derneği
İstanbul Fotoğraf ve Sinema Amatörleri Derneği
İstanbul Kültür Sanat Vakfı
İzmir Kültür Sanat Eğitim Vakfı
İzmirli Sanatçılar Birliği Derneği