Tasavvuf edebiyatı yazarları (sanatçıları) ve özellikleri

Ahmet YESEVİ (?-1166)

• 12. yüzyılda yaşadı. Kendi adıyla bilinen ilk Türk tarikatını kurdu.
• Tasavvuf anlayışını yaymak için halk diliyle ve hece ölçüsüyle hikmetler yazdı.
• Doğu lehçesiyle yazdığı Türkçe manzumelerini Divan-ı Hikmet adlı eserinde topladı.

Hacı BEKTAŞ VELİ (1281-1338)

• Horasan'dan Anadolu'ya göçen mutasavvıflardan­dır. Hayatı efsaneleştiği için hakkındaki bilgilerin çoğu kesinlikten uzaktır.
• Bektaşi geleneklerini anla­tan Makalat isimli Arapça eseri ve Türkçe şathiyesi vardır.
• Bugün ortalıkta dolaşan şiirler sonradan ona mal edilmiştir.
• Yeniçeriliğin ve Bektaşiliğin piridir. Yunus Emre'nin manevi hocası olduğu rivayet edilir.

Yunus EMRE (1240-1320)

• Türk edebiyatının en ünlü sufî şairidir.
• Anadolu'da yarı göçebe bir Türkmen boyu içinde yaşadığı, sıradan bir medrese öğrenimi gördüğü, Melâmetî-Kalenderî şeyhi Baba Tapduk (Emre)'un etkisiyle medrese kültüründen sıyrılıp ilahi aşk yoluna girdiği, fazla bilin­meyen hayatı hakkında verilebilecek ayrıntılardandır.
• İslam tasavvufunu Türk geleneksel kültür zevki ve yapısına göre yeniden yorumlamış; vahdet-i vücut gibi karmaşık bir metafizik sistemi kolay an­laşılır bir tasavvuf söylemiyle Türk halkına sun­muştur.
• Şiirlerinde hoşgörü ve sevgiyle yoğrulmuş bir din­sel temel üzerinde Allah aşkı, insan sevgisi, var­lık, yokluk, yaşam ve ölüm gibi temaları işlemiştir.
• Özentisiz, içten, lirik anlatımıyla; yalın ve temiz Türkçesiyle halkın sevgisini kazanmış, kendisinden son­ra gelen şairler üzerinde büyük bir etkisi olmuştur,
• Mesnevi biçiminde ve aruzla yazdığı Risaletü'n-Nushiyye didaktik bir eserdir. Genellikle heceyle yazdığı ilahi ve nefeslerini Divan'ında toplamıştır.

HACI BAYRAM VELİ (1352-1459)

• Ankara'nın Solfasol kö­yünde doğdu. Müderrislik (medrese hocalığı) yapar­ken Kayseri'de Somuncu Baha'nın yanında kendini tasavvufa verdi. Ankara'ya dönerek Bayramiye tarikatı­nı kurdu. Türbesi Hacı Bay­ram Cami'nin yanındadır.
• Halkın sevip saydığı, evliya olarak kabul ettiği bir kişi olmuş; çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. Dama­dı Eşrefoğlu Rumi ve Fatih Sultan Mehmet Han'ın hocası öğrencileri arasında en meşhurlarındandır.
• Eserlerini yazarak Türkçe kullanımını özendirmiştir.
• Yunus Emre etkisinde ve halk diliyle söylediği ila­hilerinden birkaçı günümüze gelmiştir.

EŞREFOĞLU RUMİ (1377 -1484)

• Hacı Bayram Veli'nin öğrencisi ve damadıdır.
• Yunus Emre tarzını sürdürdüğü şiirlerini topladığı bir divanı vardır. Ayrıca nesir biçimindeki "Müzekki'n Nüfus" adlı eseri tasavvuf klasiklerinden sayılır.

KAYGUSUZ ABDAL (1341 -1444)

• Alanya Beyi'nin oğluyken mad­di dünyanın tüm zenginliğine yüz çevirerek dervişliği yeğlemiştir.
• Yunus Emre izinden yürüyen Alevi-Bektaşi Halk şiirinin kuru­cusudur. Hemen bütün Bektaşi tekkelerinde bulunan ve Kaygusuz'a ait olduğu kabul edilen bir resimde, bir yı­lan, bir akrep ve bir arslan, ayakları dibine yata­rak ona boyun eğmiş görünürmüş.
• Heceyle yazdığı şathiyeleriyle tanınmıştır.
• Aruzla yazdığı şiirlerinde tasavvuf öğretisini anlatır.
• Şiirlerinde ince bir alay görülür. Yobazlıkla ham sofuluğu nükteli bir anlatımla taşlar. Tekerleme­lerle beslenen temiz bir dili ve kıvrak, tatlı, özgün bir deyisi vardır. Şiirlerindeki zengin çağrışımlar ve hayal dünyası, okuru nerdeyse gerçeküstücü ve modern bir şiir dünyasına götürür.
• Divan'ından başka Budalaname, Vücutname, düzyazı türünde; Sarayname, Dilgüşa gibi şiir ve düzyazı karışık eserleri de vardır.

PİR SULTAN ABDAL (? -1590)

• 16. yüzyıl Alevi - Bektaşi Halk edebiyatının en güçlü ismidir.
• Sivas'ın Yıldız ilçesinin Banaz köyündendir. Asıl adı Haydar'dır.
• Bir ayaklanmaya öncülük et­tiği için yetmiş üç isyancıyla birlikte yakalandığı ve Sivas Valisi Deli Hızır Pa­şa tarafından astırıldığı bilinmektedir. İdam edil­mesiyle ilgili söylentiler, onun bir halk kahramanı olarak efsaneleştiğini göstermektedir.
• İyi bir öğrenim görmemiş olmasına rağmen Halk şiiri tekniğini kullanmakta gayet ustadır. Örneğin, hece kalıplarını durak yerlerinde hiç hata yapma­dan başarıyla kullanmıştır.
• Halk şiiri geleneğine sadık kalmış, divan şiirin­den hiç etkilenmemiştir.
• Koşma, semai ve türkü biçiminde söylediği nefesleriyle ünlüdür.
• Şiirlerini saz eşliğinde söylemiş, sadece tasavvuf düşüncesini değil, maddi aşk ve acıları, doğa gü­zelliklerini, köy yaşamını da dile getirmiştir. Top­lumsal sorunları yansıttığı şiirleri genellikle siya­set ve eleştiri yüklüdür.
• Sade, pürüzsüz bir dili, coşkun bir lirizmi vardır.

AZİZ MAHMUT HÜDAYİ (1541 -1628)

• Tekke edebiyatının 17. yüzyıldaki temsilcilerindendir.
• Anadolu ve Rumeli'deki görevlerinden sonra geldiği İstanbul'da padişahlara şeyh, halka mürşit olmuş; eserleri, sohbetleri, şiirleri, vaaz ve nasihatleri ile pa­dişahın ve halkın gözünde önemli bir yer kazanmış­tır. Devrini idrak ettiği sekiz padişahtan bilhassa Sul­tan III. Murat ve I. Ahmet'in saygısını kazanmıştır.
• Yalın bir üslupla hikemî içerikte ve ilahi türünde tekke şiirleri yazmıştır.
• Şiirlerinde hem heceyi hem aruzu kullanmıştır.
• Arapça ve Türkçe otuz kadar eseri vardır. Divan'ı ile III. Murat'a ve diğer padişahlarla bazı devlet adam­larına yazdığı mektuplardan oluşan Mektubat'ı Türkçe eserleri arasında en tanınmış olanlarıdır.

NİYAZİ-İ MISRÎ (1618 -1694)

• 17.yüzyıl tekke edebiyatı şairlerindendir.
• Malatya'da doğmuş, Mısır'da öğrenim görmüş, Bursa'da bütün imparatorluğa yayılan bir şöhrete ulaşmıştır. Uğradığı iftiralar yüzünden önce Ro­dos'a, sonra Limni adasına sürülmüştür.
• Aruzla yazdığı şiirlerde Nesimi ve Fuzuli'nin; hecey­le yazdıklarında ise Yunus Emre'nin etkisindedir.