A. MADENCİLİK
Yerkabugunun farkli derinliklerinden çikarilan ekonomik deger tasiyan mineral ve elementlere maden denir. Türkiye’de madencilik faaliyetleri 1935 yilinda kurulan M.T.A. ile özel sektör tarafindan yürütülmektedir.
Türkiye’de çikarilan önemli madenler:
En zengin demir yataklarimiz Divrigi (Sivas) Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya) Edremit (Balikesir) Dikili ve Torbali (Izmir) ve Simav (Kütahya) çevresinde bulunmaktadir.
Eregli Karabük ve Iskenderun’da demir - çelik fabrikalari bulunmaktadir.
Bakır: Ülkemizin en zengin madenlerinden biri olan bakir yataklari çogu kez kursun ve çinko ile birlikte bulunur. En önemli bakir yataklarimiz Karadeniz Bölgesi’nde bulunur. Murgul (Artvin) Küre (Kastamonu) Çayeli (Rize) ve Köprübasi (Giresun) bu bölgedeki baslica yataklardandir. Ayrica Maden (Elazig) ve Ergani (Diyarbakir)'de de bakir yataklari mevcuttur.
Krom: Paslanmayan ve çok sert bir maden oldugundan madeni esya yapiminda ve kaplamasinda kullanilir.
Krom yataklari alti ana bölgede toplanmistir.
• Fethiye Köycegiz Denizli
• Alacakaya (Guleman) (Elazig)
• Bursa Eskisehir
• Adana Kayseri Mersin
• Iskenderun Kahraman Maras Islahiye
• Kopdagi (Dogu Anadolu)
Krom madeni Antalya ve Guleman’daki ferro-krom tesislerinde islenmektedir.
Boksit: Alüminyumun hammaddesi olan boksit çok hafif oldugundan uçak sanayiinde otomobil ev elektrik malzemesi yapiminda kullanilir.
Boksit yataklari Seydisehir (Konya) Akseki (Antalya) Islahiye (Gazi Antep) ve Milas (Mugla) civarinda bulunur. Buralarda çikarilan boksit Seydisehir alüminyum tesislerinde islenmektedir.
Bor Mineralleri: Ülkemiz bor rezervi bakimindan Dünya’nin en zengin yataklarina sahiptir. Bu nedenle bor madeninin çogu ihraç edilmektedir. Bor madeninden elde edilen boraks ve asit borik nükleer alanda jet ve roket yakitinda katki maddesi olarak ayrica sabun tekstil cam kâgit sanayii vb alanlarda kullanilir.
Bor mineralleri Balikesir Susurluk Bigadiç çevresi ile Kütahya Emet ve Eskisehir çevresinde çikarilir. Çikarilan mineraller Bandirma’daki tesislerde islenir.
Kükürt: Kükürt gübre kimya ve boya sanayiinde kullanilir. Ayrica kauçugun islenmesinde ve sülfirik asit üretiminde de kullanilir.
Ülkemizde kükürt yataklari Keçiborlu (Isparta) ve Milas (Mugla) çevresinde bulunmaktadir.
Zımpara Taşı: Çesitli kesici torpüleyici ve silici aletlerin yapiminda kullanilan zimpara tasi yönünden ülkemiz çok zengindir. Tire (Izmir) Manisa Söke (Aydin) Milas (Mugla) ve Tavas (Denizli) da çikarilir.
Barit: Suda erimeyen bir maden oldugundan boya deri kimya cam ve kauçuk sanayiinde kullanilir. Ülkemiz barit yataklari bakimindan zengin sayilir. Antalya Mus Gazi Antep ve Eskisehir çevresinde barit yataklari bulunmaktadir.
Tuz: Türkiye tuz yataklari bakimindan son derece zengindir. Kaya tuzu yataklari üçüncü jeolojik zamanda kapali göl havzalarinda sularin buharlasmasi ile olusmustur. Son yillarda tuz üretimimiz üç kat artmistir.
Türkiye’deki tuz üretiminin çogu Tuz Gölü ile Izmir Çamalti tuzlasindan saglanir. Kaya tuzu yataklari Çankiri Kars Igdir ve Nevsehir çevresinde bulunmaktadir.
Civa: Tek sivi madendir. Zirai ilaç yapiminda kâgit sanayiinde suni gübre üretiminde ve boya sanayiinde kullanilir. Türkiye’de Sarayönü (Konya) Ödemis (Izmir) Manisa ve Usak çevresinde çikarilmaktadir.
Kursun - Çinko: Genelde kursun ve çinko bir arada bulunur. Ülkemizde Keban (Elazig) ve Kayseri çevresinde kursun-çinko yataklari vardir.
Lületaşı: Eskisehir çevresinde çikarilir ve islenir. Süs esyasi yapiminda kullanilir.
Oltutaşı: Erzurumun Oltu ilçesinde çikarilir ve islenir. Süs esyasi yapiminda kullanilir.
Fosfat: Gübre hammaddesi olarak kullanilan fosfat ihtiyacimizi karsilamaz. Fas Tunus ve Cezayir’de yaygin olarak görülür ve daha çok bu ülkelerden ithal edilir. Türkiye’deki en zengin fosfat yataklari Mazidagi (Mardin) Adiyaman Bingöl ve Bitlis’te bulunmaktadir.
Manganez: Çelige sertlik kazandirmak ve direncini artirmak için kullanilir. Usak Afyon Mugla Adana Erzincan Artvin ve Trabzon çevresinde manganez yataklari bulunur. Ihtiyaci karsilamaz. Bu nedenle ithal edilir.
Mermer: Ülkemiz mermer bakimindan zengindir. Afyon Kütahya Marmara Adasi Kirsehir Tokat ve Izmir çevresinde çikarilir. Yurt disina ihracati yapilir.
Volfram (Tungsten): Çok sert olmasi nedeniyle özel sanayi çeligi olarak kullanilir. Demiryolu is makineleri uçak ve gemi yapimi yaninda ampüllerde enerjiyi isiga çevirmede kullanilir. Bursa Uludag’da çikarilip isletilmektedir. Fakat son yillarda üretimi durmustur.
Asbest (Amyant): 14 bin °C sicakliga dayanir. Isiya dayanikli araç ve gereç yapiminda kullanilir. Konserojen madde bulundurmasi nedeniyle kullanimi sinirlandirilmistir. Eskisehir Bursa Erzincan Hatay Kars Agri Malatya Sivas Iskenderun Usak ve Konya’da çikarilir.
B. ENERJI KAYNAKLARI
Taşkömürü: Birinci jeolojik zamanda olusmus organik tortul kayaçlardandir. Ülkemiz ise genelde üçüncü zamanda karalastigindan dolayi taskömürü yataklari bakimindan fazla zengin sayilmaz. Türkiye’de Zonguldak Amasra Eregli arasindaki sahada çikarilir.
Demir - çelik sanayiinde enerji kaynagi olarak tüketildiginden Karabük ve Eregli demir - çelik fabrikalari buraya kurulmustur.
Linyit: Türkiye genelde üçüncü jeolojik devirde olustugundan linyit en zengin enerji kaynaklarimizdan biridir. Bütün bölgelerde linyit rezervi bulunmaktadir. Taskömürüne göre kalorisi daha azdir. Ancak yaygin oldugundan enerji ihtiyacimizin en önemli kismini karsilamaktadir.
Linyit yataklari Afsin Elbistan (K. Maras) Tavsanli Seyitömer (Kütahya) Soma (Manisa) Yatagan (Mugla) Saray (Tekirdag) Askale (Erzurum) Aydin Amasya ve Yozgat çevresinde bulunmaktadir.
Linyitten elektrik enerjisi elde eden termik santrallerimiz Soma Tunçbilek Seyitömer Afsin - Elbistan Yatagan ve Orhaneli termik santralleridir.
Petrol: Günümüzün en önemli enerji kaynaklarindan biri petroldür. Petrol ulasim araçlarinda yakit olarak ve plastik gübre boya gibi çok degisik sanayilerde kullanilir. Türkiye’deki petrol yataklari fazla zengin sayilmaz. Ihtiyacimizin % 90'nina yakinini ithal etmekteyiz.
Petrol yataklarimizin % 98'i G. Dogu Anadolu Bölgesi’nde bulunur. Petrol Raman Garzan Kurtalan Adiyaman ve Mardin çevresinde çikarilmaktadir.
Ülkemizde çikarilan ve ithal edilen petrol Orta Anadolu (Kirikkale) Aliaga (Izmir) Atas (Mersin) Ipras (Izmit) ve Batman rafinerilerinde islenmektedir.
Dogal gaz: Ülkemiz dogal gaz yataklari bakimindan zengin degildir. Su anda sadece Trakya’da Hamitabat ve Güneydogu Anadolu’da Mardin - Çamurlu sahasinda üretim yapilmaktadir. Hamitabat’tan çikarilan dogal gazdan ayni yerde elektrik enerjisi üretilir. Dogalgaz ihtiyacimizin önemli bir kismi Rusya Federasyonu ve Cezayir’den ithal edilmektedir.
Su Gücü (Hidroelektrik enerjisi): Barajlardaki suyun elektrik üreten santralleri çalistirmasi ile olusan enerjiye hidroelektrik enerjisi denir.
Türkiye’de elektrik ihtiyacinin % 40 lik kismi hidroelektrik santrallerden elde edilmektedir. Keban Karakaya Atatürk Hirfanli Seyhan Kemer ve Demirköprü gibi birçok baraj elektrik ihtiyacimizi karsilamaktadir.
Disariya akintisi olan bazi göllerimiz tabii baraj özelligindedir. Bunlardan elektrik üretilir. Baslicalari Hazar Çildir Tortum ve Kovada gölleridir.
Rüzgâr Gücü: Ülkemizde eskiden yel degirmenlerinde ve yelkenli gemilerde kullanilmistir. Fakat elektrik ve petrol enerjisinin devreye girmesiyle kullanim alani çok azalmistir.
Jeotermal Enerji: Jeotermal enerji yer altindaki sicak sulardan ya da su buharindan elde edilir. Türkiye yakin bir jeolojik devirde olustugundan ve genç kivrim daglari kusaginda bulundugundan dolayi fay hatlari ve fay kaynaklari oldukça yaygindir. Özellikle Ege Bölgesi’ndeki Germencik (Aydin) Balçova (Izmir) Sandikli (Afyon) ve Sarayköy (Denizli) civarinda sicak su kaynaklari bulunmaktadir. Su anda sadece Sarayköy (Denizli) de elektrik enerjisi üreten jeotermal santral bulunmaktadir.
Radyoaktif Mineraller: Radyoaktif mineraller nükleer enerji üretiminde kullanilir. Uranyum ve toryum gibi radyoaktif maddelerin parçalanmasiyla enerji elde edilir. Ülkemizde Aydin Usak Manisa Çanakkale ve Yozgat yörelerinde uranyum Eskisehir çevresinde toryum yataklari tespit edilmistir. Fakat su anda ülkemizde radyoaktif maddelerden nükleer enerji üretimi yapilmamaktadir.
Güneş Enerjisi: Türkiye ve özellikle güney bölgelerimiz Günes enerjisinden iyi yararlanabilecek bir konuma sahiptir. Bu enerjiden en çok su isitmada faydalanilir. Ayrica sera isitmasinda su pompasi çalistirilmasinda bazi elektronik aletlerin çalistirilmasinda vs. Günes enerjisi kullanilmaktadir.