MÜREKKEP
Mürekkep'in kullanışı çok eskidir. M.Ö 2500 yıllarında bulunan Çin mürekkebi bir yana, Mısırlılar da aşağı yukarı aynı çağlarda mürekkep kullanıyorlardı. Asurlular, Mısırlılar, hatta Yunanlar`dan kalma,pişirilmiş toprak levhalar veya taş üzerine yazılmış pek çok yazıt günümüze kadar ulaştığı gibi, Mısırlıların yer altı mezarlarında da, mürekkeple (siyah ve kırmızı)yazılmış papirüsler bulundu; bu elyazmalarında Calamus,hatta tüy kalem kullanıldığı sanılmaktadır. Balmumu tabletler ve kazı kalemi Yunanlar ile Romalılar için düşüncelerini yazı halinde ifade etmeğe yarayan tek araç değildi; ayrıca mürekkep de kullandılar; zaten Plinius, Marcus Vitrunius Polio ve Dicskorides`in eserlerinde mürekkep formülleri yer alır.
Eski çağda sepi ali ve demir tannanlı mürekkepler biliniyordu; bu mürekkeplerin elyazmalarını kopya eden sanatçılar tarafından kullanıldığı sanılmaktadır. Bazı parşömenlerde baş harflerin erguvan rengi (temel maddesi zencefre, cıva sülfür ve kantaşı) mürekkeple yazıldığı görülür. Bizanslarda, kırmızı mürekkep (kutsal mürekkep) imparatorluk yazışmalarında kullanılırdı ve 470 Fermanıyla bu mürekkebin özel yazışmalarında kullanılması yasaklandı. Ortaçağ elyazmalarında, altın ve gümüş yıldızlı çeşitli mürekkepler rastlanılır. Bu çağda siyah mürekkep yapımında ,özellikle mazı urundan yararlanılırdı. Fakat bu yapım uslu çok ilkeldi ve mürekkep kalitesiz olduğu için, bu gün elde bulunan yazmalar ya soluk, ya tamamen renksizdir.18.yy`da mürekkep yapımında bir gelişme görüldü ve daha bilimsel usullere başvuruldu.Yeniçağda çok çeşitli ve renk renk mürekkepler ortaya çıktı.Daha sonra dolmakalem mürekkebi, kopya mürekkebi ,marka mürekkebi tipografi,litografi baskılarda kullanılan yağlı ,altın,gümüş,bronz yıldızlı matbaa mürekkepleri yapıldı. Türkler, 20.yy.a kadar genellikle bezit yığının yakılmasından elde edilen işten yapılan bezir mürekkebini kullandılar. Siyah mürekkep ise,Musul mazısı,sirke,göztaşı,ve temiz suyun kaynatılıp süzülmesinden sonra,içine biraz Arap zamkı katılmasıyla hazırlanılırdı.
Matbaa mürekkepleri: Uzun süre mürekkep yapım usulleri gizli tutuldu. Her matbaacı mürekkebin kendi yapıyordu. Ancak 1818 yılında Fransız matbaacısı Pierre Lorilleux ilk mürekkep fabrikasını kurdu ve yaptığı mürekkepler diğer matbaalara satmaya başladı. Bugün,baskı usullerine göre değişen, birbirinden çok farklı mürekkep türleri vardır; fakat hepsinin temel maddesi, renk veren katı bir madde veya pigment ile bu pigmentin karıştırıldığı bağlayıcı veya eritici bir akışkandır. Pigmentler, siyah, Prusya mavisi, krom sarısı vb. renklerde, çok ince toz halinde madensel boyarmaddeler veya anilin esaslı boyar maddelerden elde edilen lakalardır.Klasik eski mürekkeplere yağlar ve yağlı vernikler katılırdı; bugün kısmen sentetik verniklerden faydalanılır. Yeni baskı usulleriyle birlikte eritici hidrokarbonlar, alkol, hatta su katılan mürekkepler kullanılmaya başlandı.
Tipoğrafi mürekkepleri, boyarmaddeleri yapışkan bir vernik içinde asıltı halinde olan, oldukça kıvamlı bir macundur; adi siyah olanları adi kağıt baskılarında kullanılır ayrıca kuşe kağıt üzerine yapılan lüks baskılar için kuşe mürekkebi vardı.Çok yüksek tirajlı rotatif makinelerde kullanılan ve daha akışkan olan gazete mürekkeplerinin temel maddesi madensel yağlar ve reçinedir.Litoğrafi ve ofset mürekkepleri tipoğrafi mürekkeplerine benzer fakat daha koyu kıvamlıdır.
Helyo mürekkepleri,yağ kıvamındadır ve pigment ile verniğin bir hidrokarbon karışımında eritilmesiyle elde edilir.Maden ve plastik üzerine yapılan baskılarda, mürekkeplerin bileşimine, baskı yapılacak yüzeye yapışmasını sağlayan maddeler katılır. Özel baskı usulleri için hazırlanan mürekkeplerde klasik pigmentler kullanılmaz. Alkollü mürekkepler, anilin boyarmaddeleri alkol asıltılarıdır; karbon kağıdı (veya daktilo şeridi) mürekkepleri`in temel maddesi mumdur. Öbür mürekkeplerde boyar madde olarak çok ince maden parçacıkları kullanılır. Bazı mürekkeplerde de ancak belirli bir etken karşısında renk veren bir madde bulunur(gizli mürekkep) Mürekkepler değişik şekillerde kurutulur baskı kağıdı tarafından emilerek(gazete mürekkebi); eritici tarafından buharlaştırılarak (helyo,anilin mürekkepler); yağ ve vernik oksitlenerek (oksit mürekkebi ), kurutucu madde eklenirse oksitlenme hızlanır;verniğin polimerileşmesi için ısıtılarak.(ısı ile sertleşen mürekkepler)denir.
GÖRÜNMEZ MÜREKKEP
Savaş dönemlerinde ajanların haber iletimi pek güvenli değildi. Açık yazılmış mektuplar okunabilir, şifreler çözülebilir, telefonlar dinlenebilir. Bu yüzden gizli bilgi aktarmak isteyenler her zaman görünmez mürekkeplere başvurmuşlardır. Yazı mürekkebi günümüzden 6000 yıl kadar önce Mısır’da bulunduğuna göre gelişigüzel kimselerin okuyamadığı mürekkep de bu tarihlerde bulunmuş olabilir. Bizanslı Philomenes meşe yazısından elde edilen bir gizli mürekkepten söz etmiştir. George Washington ile Kont Rumford yazışmalarda bu mürekkebi kullanmışlardır.
Gizli mürekkeplerin formülleri onları kullananlar kadar çok çeşidi vardır. Yine de bunları açığa çıkarılış yöntemleri bakımından üçe ayırabiliriz. Birinci sınıf organik sıvılardır Süt; portakal ve limon suyu sirke sabunlu su, idrar gibi örneklerdir. İkinci grup kimyasal maddelerin çözeltileridir. Kuru iken renksiz olan bu maddeler bir ya da birkaç ayıraçla görünür hale geçirirler. Her çözelti kendine özgü ayıraçlar gerektirdiğinden bunlara sempatik mürekkep denir. Bildiğimiz normal mürekkeplerin çoğu da renksiz sıvıların karıştırılmasıyla elde edilir. Örneğin; demir sülfat çözeltisiyle gallattannik asit kepleri tipik olanlarını şöyle sıralayabiliriz.
Kobalt Klorür, Nitrat, Sülfat ve Asetat tuzlarının sulu çözeltileri hafif pembe renklidir. Seyreltik çözelti ile kaba kağıtlara yada kumaşlar yazılan yazılar kolay görünmezler. Ancak 100 ile 120 arası sıcaklığa kadar ısıtılırsa bu tuzlar bağladıkları su moleküllerini bırakırlar ve güzel mavi renkli yazılar ortaya çıkar. Renksiz demir üç sülfat çözeltisi ile yazılmış yazılar potasyum ferro siyanüre batırılmış bir bezle hafif silinirse ünlü prusya mavisi rengi gözlenir. İşlem sodyum karbonat ile yapılırsa yazı kahverengi olur. Kurşun asetat çözeltisiyle yazılan görünmez yazılar çok kötü kokan (çürük yumurta kokusu) kükürtlü hidrojen ağzına tutulursa simsiyah harfleri rahatça okuyabilirsiniz. Fenolfttalein ile yazılmış yazı amonyak buharı ile açığa çıkar. Sempatik mürekkeplerin en ilginç örneklerinden biri derişik potasyum nitrat çözeltisidir. Bu çözelti ile yazılan yazıların bir özelliği vardır. Yazı kağıdın belli bir noktasından çekilen çizgi ile başlar ve harflerle kelimeler arasında hiçbir kesiklik yapılmadan mesajın sonuna kadar sürdürülür. Yazı kuruduktan sonra çizginin başlangıç noktasına akkor sıcaklığına kadar kızdırılmış bir toplu iğne dokundurulursa tüm yazı bir anda yanıp kömürleşerek çok yanık bir mesaj ortaya çıkarır. Dostlarına yazdıkları çeklerin ucunu hafifçe yakan hayalici babalara şiddetle önerilir. Böylesi mürekkepler çok dikkatle denetlenen koşullarda kullanılacak ayıraçlar gerektirir. Kimi yazılar ise ancak birkaç arar işlemden sonra okunabilir.
Üçüncü grubu "Işıyan Mürekkepler" olarak adlandırabiliriz. Bir radyum tuzunun asetondaki çözeltisini bir mendile fırça ile yazabilirsiniz. Sonra mendili x ışınları fotoğraf plakası üzerinde yazınızın fotoğrafını çekebilirsiniz. Mor ötesi ışınlara tutulunca kuvvetli flüoresans ışıldama gösteren maddelerde vardır. Eosin, flöresin , ezorsin, rodamin’in sudaki, antresan’in alkoldeki çözeltileri bunlara örnek olabilir. Hiç başka kimyasal madde kullanmadan yalnız su ile gizli mesajlar yazılabilir. Su, kağıdın liflerini ve dolgu maddelerini bozar. Kağıt iyot buharına tutulursa yazıların bulunduğu bölgeler iyodun toplandığı yerler olarak belirir.
Görünmez mürekkepli mesajlarla haber iletimi I. Dünya Savaşında doruk noktasına erişmiştir.