Açıklayıcı anlatımla kaleme alınan metinlerde, okuyucunun bildiği (bu bilgide yanlışlık veya eksiklik olabilir) ya da hiç bilmediği bir konuda ona doğru ve yeni bilgiler vermek amaçlanır. Açıklayıcı anlatımla yazılan metinlerde, bir konunun okuyucu tarafından daha iyi anlaşılması için bir düşünce ve durum açıklanır. Bu anlatım türünde açıklamalar ve aydınlatıcı bilgiler diğer anlatım türlerine göre çok daha fazla olur.
Açıklayıcı yazılar, sorunu ortaya koyan cümle veya cümlelerle başlar; sorunu çözümleyen açıklamalar, örnekler, karşılaştırmalarla devam eder ve özetleyici veya yargı bildiren ifadelerle sonuçlanır. Açıklama sonucunda niçin ve nasıl sorularına cevap bulunarak üzerinde durulan konu aydınlığa kavuşturulur.
Açıklayıcı anlatımda dil, göndergesel işlevdedir ve kelimelerin gerçek anlamlarında kullanılmasına özen gösterilir. Kesin ve açık ifadelerin kullanılmasına önem verilir.
Açıklayıcı metinler; tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma, örneklendirme, benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanılarak düzenlenir. Gerektiğinde istatistik, levha, grafik, resim gibi gereçlerden yararlanılır.
Açıklayıcı anlatımla kaleme alınan metinlerde yazarın, konu hakkında bilgisinin olması gerekir. Yazar, metinde niyetini açık olarak ortaya koyar. Bu anlatım türü, belli bir konuyu açıklamaya, öğretmeye yönelik olduğundan açıklayıcı metinlerde o konuyla ilgili terimlere yer verilir.
Makale, deneme, eleştiri, fıkra, haber yazısı, bilimsel metinler, felsefi metinler, ders kitapları, başvuru kitapları...