15. yüzyıl Türk tarihinin önemli yüzyıllarından biridir. 1402'de, Timur Ankara Savaşı'nda Yıldırım Beyazıt'ı yenmiş ve Anadolu'yu ele geçirmiştir. Anadolu'da siyasi kargaşa ve parçalanmalar başlamıştır. 1413'ten sonra Anadolu birliği yeniden kurulmuştur.

15. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

A. On Beşinci Yüzyıl Genel Durum

  • 15. yüzyıl Türk tarihinin önemli yüzyıllarından biridir. 1402'de, Timur Ankara Savaşı'nda Yıldırım Beyazıt'ı yenmiş ve Anadolu'yu ele geçirmiştir. Anadolu'da siyasi kargaşa ve parçalanmalar başlamıştır. 1413'ten sonra Anadolu birliği yeniden kurulmuştur.
  • Türk tarihi yönünden 15. yüzyılda yaşanan en önemli olay İstanbul'un Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) tarafından fethidir.
  • 15. yüzyılda Anadolu'daki eski kültür merkezleri önemlerini korur; buralardaki bilim, sanat ve edebiyat faaliyetleri sürdürülür.
  • İstanbul, dönemin en önemli kültür merkezi haline gelir.
  • 15. yüzyıl Türk edebiyatı, 14. yüzyılda atılan temeller üzerinde gelişmiştir.
  • Bu yüzyılda da Türk dili; Çağatay, Azeri ve Anadolu lehçeleri olmak üzere üç ayrı edebi lehçede eser vermeyi sürdürür.

B. On Beşinci Yüzyıl Şairleri ve Eserleri

ALÎ ŞÎR NEVAÎ

ali şir nevai

  • 15. yüzyıl Çağatay edebiyatının en büyük şairidir.
  • Değişik konularda çok sayıda eser vermiş bir sanatçıdır.
  • Şiirleriin toplandığı Türkçe ve Farsça olmak üzere iki ayrı Divan'ı vardır.
  • Beş mesneviden bileşik bir eser bütünü olan, Hamse sahibi bir şairdir.
  • Mecalisü'n-Nefais, Türk edebiyatında varlığı bilinen ilk şairler tezkiresidir.
  • İranlı şair Feridüttin Attar'ın Mantıku't Tayr adlı eserine nazire olarak Lisanü't Tayr adlı eseri yazmıştır.
  • Muhakemetü'l-Lugateyn adlı eserinde, Türkçe ile Farsçayı dil özellikleri yönünden karşılaştırarak Türkçenin kelime dağarcığı ve anlam inceliklerini ifade etme gücü yönünden Farsçadan daha üstün olduğunu savunmuştur.
  • Mizanül Evzân, şiirle ilgili teorik bilgiler veren bir eseridir.
ALI ŞÎR NEVAÎ'DEN
Gazel
Bahar boldı vü, gül meyli kılmadı könglüm
Açıldı gonce ve likin açılmadı könglüm
Bahar oldu fakat güle meyil kılmadı gönlüm
Açıldı gonca ve lakin açılmadı gönlüm
Yüzün hayâli bile valih erdi andak kim
Bahar kitken ü kilgenni bilmedi könglüm
Yüzünün hayaline o kadar hayrandı ki
Baharın gelip geçtiğini bilmedi gönlüm
Yüzüng nezaresinde mahv ü mest idi ya'ni
Ki gül çağıda zamâni ayılmadı könglüm
Yani senin yüzüne öyle bitkin ve sarhoş dalmış ki
Gül çağında bile bir an olsun ayılmadı gönlüm
Nevai gonca tilep könglüm ağzın itti heves
Eğerçi tapmadı likin yangılmadı könglüm
Nevaî, gonca isteyen gönlüm (onun) ağzına heves etti.
Gerçi bulamadı, ama yanılmadı da gönlüm

NECATI

  • Döneminin diğer şairlerine göre dili daha sade, anlatımı doğaldır.
  • Gazelleriyle tanınmıştır.
  • Şiirlerinde deyim ve atasözlerini çokça kullanır.
  • Tek eseri Divan'ıdır.

ŞEYHÎ

şeyhi

  • 15. yüzyıl Anadolu sahası Türk edebiyatının en önemli şairlerindendir.
  • Divan, Hârnâme ve Hüsrev ü Şirin olmak üzere üç eseri vardır.
  • Şiirlerini topladığı Divan'da II. Murat'ı övdüğü kasideler, tevhid ve na'atlar bulunur. Divan'ında bulunan "Kerem Kasidesi" ünlüdür.
  • Şeyhî'nin ünlü mesnevisi Hüsrev ü Şirin, Genceli Nizami'nin aynı adlı eserinin tercümesidir.
  • Hârnâme, Şeyhi'nin günümüzde en çok tanınan ve beğenilen mesnevisidir. 126 beyitlerin oluşan bu mesnevi, bir hiciv örneğidir. Mesnevide sosyal eşitlik konusu işlenir ve insanın yaptığı işin değeri neyse refahını da o belirler, düşüncesi vurgulanır.
ŞEYHÎ'DEN
Kerem Kasidesi'nden
Hurrem erdî bu kerematli gün ey kân-ı kerem
Iyş u zevk et ki fedâdır yoluna can-ı kerem
Ey kerem kaynağı, bu kerâmetli günde neşe ulaştı
Eğlen ve zevk et; çünkü keremin canı yoluna fedadır
Kutlu dam bahtlı sa'attir ü ferhunde zaman
Ki yine kullara teşrif idiser hân-ı kerem
Vakit kutlu, sanat bahtlı ve zaman mübarektir
Çünkü kerem hanı yine kullara teşrif edecek
Cam-ı zer tuttuğu ıyd ayı gibi devr-i felek
Ya'ni kim mevsim-i işrettir ü devran-ı kerem
Zaman bayram ayının güneşi tuttuğu gibidir
Yani kerem zamanı ve içki, eğlence mevsimidir
Kerem ehlin bu gece seyr cihanında görüp
Soraram bunlara kim n'oldu sehâ kanı kerem
Kerem ehlini bu gece, cihanı dolaşırken görüp
Bunlara sordum ki cömertliğe ne oldu, hani kerem?

Şeyhi, Divan'ında yer alan Kerem Kasidesi'ni Germiyanoğlu Yakup Bey için yazmıştır. 22 beyitlik "Kerem Kasidesi" ile, şair, hem cömertliğiyle ünlü Yakup Bey'i övmüş, hem de ondan kendisine cömert davranmasını istemiştir.

AHMET PAŞA

  • 15. yüzyıl Anadolu sahası Türk edebiyatının Şeyhî'den sonraki en güçlü temsilcisidir.
  • Fatih devrinin en büyük şairi olup daha hayattayken Sultanü'şŞuara (şairler sultanı) ünvanını kazanmıştır.
  • Ahmet Paşa'nın tek eseri şiirlerini topladığı Divan'ıdır. Bu eserini II. Bayezit'e sunmuştur.
  • Özellikle kaside alanında dönemin en büyük ustalarından biri kabul edilmiştir, kasidelerinin çoğunu Fatih Sultan Mehmet'e yazmıştır.
  • Şiirlerinde beşeri aşkı işler. Divan şiirinin bütün inceliklerini ustaca kullanır.

AVNÎ

  • Avnî, mahlasıyla (takma ad) şiirler yazan şair, Fatih Sultan Mehmet'tir.
  • Şiirlerinde Şeyhî ve Ahmet Paşa'nın etkisi görülür.
  • Şiirlerini topladığı bir Divan'ı vardır.

EŞREFOĞLU RÛMÎ

  • 15. yüzyılın en tanınmış tasavvuf şairlerindendir.
  • Hacı Bayram Veli'nin müridi ve damadıdır.
  • Şiirlerinde Yunus Emre'nin etkisi vardır.
  • Tek eseri Divan'ıdır.
  • Divan'ını Asaf Halet Çelebi günümüz Türkçesine aktararak 1944 yılında yayımlamıştır.

SÜLEYMAN ÇELEBİ

süleyman çelebi

  • 15. yüzyıl mesnevi şairlerinin akla gelen ilk isimlerindendir.
  • Vesiletü'n-Necat adıyla bilinen ünlü mevlidi, mevlid türünde yazılmış eserlerin en ünlüsüdür.
  • Süleyman Çelebi'nin Mevlid'i 700 beyitten fazla olup aruzun "fâîlâtün - fâilâtün - fâilün" kalıbıyla yazılmıştır. Mevlid altı bölümden oluşmuştur.

Münacaat (Allah'a yakarış), Veladet (Hz. Muhammet'in doğumu), Risalet (Hz. Muhammet'e peygamberliğin verilmesi), Miraç (Hz. Peygamber'in göğe yükselmesi), Rıhmet (Hz. Peygamber'in ölümü) ve Dua bölümü.

SÜLEYMAN ÇELEBİ'DEN
Mevlid
Giriş (Münacaat) Bölümünden

1. Allah adın zikr idelüm evvela
Vacib oldur, cümle işte her kula

2. Allah adın her kim ol evvel ana
Her işi âsân ider Allah ana

3. Allah adı olsa her işin önü
Hergiz ebter olmayan anun sonu

4. Allah adın her nefeste di müdâm
Allah adıyla olur her iş temâm

5. Bir kez Allah dise şevk ile lisân
Dökülür cümle günâh misl-i hazân

6. İsm-i pâkin pâk olur zikreyleyen
Her murâda irişür Allah diyen

C. On Beşinci Yüzyıl Nesir Yazarları ve Eserleri

Mensur (nesir-düz yazı) eserler, konularının zenginliği ve sayılarının çokluğuyla 15. yüzyıl edebiyatında önemli bir yer tutar. Bu eserlerin bir kısmı Arapça ve Farsça eserlerden çeviridir. Eserlerin konuları ağırlıklı olarak dinîtasavvufi ve ahlâki konulardır. Bunların dışında sözlük çalışmaları, tarih kitapları, tıp, veterinerlik, astroloji ve musiki alanlarında yazılmış eserler de vardır.

15. yüzyılın ortasından başlayarak, özellikle İstanbul'un fethinden sonra saray edebiyatının meydana gelmesi nedeniyle, nesir türündeki eserlerde sanatlı ve süslü bir üslup kullanılmaya başlamıştır.

SİNAN PAŞA

Sinan Paşa'nın Tazarru-nâme'si süslü nesir üslûbunun en güzel örneğidir. Eser dini-tasavvufi bir içeriğe sahiptir. Eserde Arapça ve Farsça sözcüklerin yanı sıra Türkçenin ifade gücünden de yararlanılmıştır. Sinan Paşa, Tazarru-nâme ile ün kazanmışsa da onun nesir türünde olan başka eserleri de vardır. Bunlar arasında Tezkiretü'l Evliya ve Nasihat-nâme sayılabilir.

MERCİMEK AHMET

Kabus-nâme adlı çeviri eseri, 15. yüzyılın tanınmış nesir örneklerindendir. Bu eser 11. yüzyılda Keykavus tarafından yazılmıştır. II. Murat döneminde onun isteği üzerine Mercimek Ahmet tarafından Farsçadan Türkçeye çevrilmiştir. Eser, sade nesrin başarılı örneklerindendir.

  • Yazı Etiketleri :
  • 15. yüzyıl şairleri ve eserleri
  • 15. yüzyıl nesir yazarları
  • 15. yüzyıl edebiyatı
18. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

18. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

17. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

17. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

16. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

16. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

19. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

19. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

Dini - tasavvufi halk şiiri ve türleri
Yazıyı Oku

Dini - tasavvufi halk şiiri ve türleri

Nazım türlerine şiir örnekleri (şiirler ve nazım türleri)
Yazıyı Oku

Nazım türlerine şiir örnekleri (şiirler ve nazım türleri)

Menu