Anadolu'da kurulan ilk Türk beylikleri ve özellikleri

Türkiye Tarihi, Oğuz Türklerinin 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra yurt edinmek amacı ile Anadolu'ya gelişlerinden günümüze kadar süren Türklerin tarihidir. Türkiye Tarihi bir bütün olmakla beraber 5 dönemde incelenmiştir.

TÜRKLERDEN ÖNCE ANADOLU'NUN DURUMU

- Anadolu'nun, Türkler tarafından fethinden önce Bizans-Sasani savaşların nedeniyle harap bir halde olduğu, can ve mal güvenliği nedeniyle halkın şehirlere göç ettiği ve doğu Anadolu'da nüfusun büyük ölçüde azaldığı ileri sürülmüştür.

- Bu dönemde Anadolu'da, büyük çoğunluğu Rumlar olmak üzere Ermenilerin ve Süryanilerin yaşadıkları görülmüştür.

- Bizans'ın otoritesini büyük ölçüde kaybetmesinden yararlanan Ermeniler ve Gürcüler, Bizans'a bağlı olarak doğu'da kendi prensliklerini kurmuşlardır.

- Anadolu'nun bu durumu yurt arayışı içinde olan Oğuz Türkleri için oldukça elverişli bir ortam oluşturmaktaydı. Türkler bu elverişli ortamı, Malazgirt Savaşı'ndan sonra değerlendirerek Anadolu'yu "Türk Yurduna" dönüştürmüşlerdir.

ANADOLU'YA TÜRK AKINLARI

- Anadolu'ya ilk Türk akınlarını MS 4. yy.da Hunlar başlatmışlardır. Hunların bir kolu Balkanlara doğru ilerlerken bir kolu Kayseri üzerinden Suriye'ye inmiş, daha sonra Kafkaslar üzerinden ülkelerine geri dönmüşlerdir.

- 6. yy.da Sabirler (Sabarlar), Ankara, Konya ve Kayseri yakınlarına kadar girmişlerdir.

- Anadolu'ya ilk Müslüman-Türk akınları ise Abbasiler tarafından Avasım illerine yerleştirilen Türk komutanlar tarafından gerçekleştirilmiştir.

- İlk Türk akınları, Anadolu'ya yerleşmek amacı taşımayıp daha çok keşif hareketleri niteliği taşımaktadır.

Anadolu'yu yurt edinme amacının Oğuz Türkleri ile başlamıştır.

Selçuklu Akınları:

- Anadolu'nun fethi için yapılan Selçuklu akınları Çağrı Bey'le başlamış, Tuğrul Bey döneminde kardeşi İbrahim Yınal ve Selçuklu prenslerinden Kutalmış isimli komutanlar aracılığı ile sistemli bir şekilde sürdürülmüş, 1071 Malazgirt Zaferi ile perçinlenmiştir.

- Malazgirt Zaferi ile Anadolu'nun kapıları Türklere açılmıştır. Türkler "yurt edinmek amacı" ile kitleler halinde Anadolu'ya gelmeye başlamışlardır. Bu zafer Türkiye Tarihinin başlangıcı kabul edilmiştir.

Bazı batılı tarihçilerin Anadolu'ya "Güneşin battığı yer" bazılarının ise "Turkia" veya "Küçük Asya" islam yazarlarının ise "Memalik-i Rum" veya "İklim-i Rum" (Roma Ülkesi anlamında) demişlerdir.

ANADOLU'DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ

- Büyük Selçuklu Sultanları Alp Arslan ve Melikşah Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'nun fethi ile doğrudan uğraşmamışlar, Anadolu'nun fethi görevini Selçuklu prenslerine ve komutanlarına bırakmışlardır.

- Fethettikleri toprakları fethedenlerin yönetimine vermeleri sonucu Anadolu'da Büyük Selçuklu Sultanlığı'na bağlı "İlk Büyük Türk Beylikleri'nin" kurulmasına yol açmıştır.

Danişmentliler (1080 - 1178)

- Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın komutanlarından Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından merkezi Sivas olmak üzere orta Anadolu'da kurulmuştur.

- Bizanslılarla, Haçlılarla ve Ermenilerle savaşmışlar, sınırlarını Fırat'tan Sakarya'ya kadar genişletmişlerdir.

- Taht sorunları yüzünden Sivas, Malatya ve Kayseri kollarına ayrılmışlardır. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan üç kolu da ele geçirerek Danişmentlilere son vermiştir.

Danişmentlilerin, Türkiye Selçuklularına katılan ilk Türk Beyliği olmuştur.

Danişmentlilerde kendi adına para bastıran ilk hükümdarın Danişment Ahmet Gazi' dir.

Danişmentname Destanının Battal Gazinin orunlarından Danişmentli Ahmet Gazi ile beylerinin Bizans'a karşı kahramanlıklarını anlatan eserdir.

- Anadolu'nun fethine, Türkleşmesine ve Anadolu'da Türk-İslam sanatının gelişmesine katkı sağlamışlardır.

- Tokat'ın Niksar ilçesinde Yağıbasan Medresesi, Kayseri Ulu Cami, Melikgazi Türbesi ünlü eserleri arasındadır.

Saltuklular (1072 - 1202)

- Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kurulan ilk Türk Beyliğidir.

- Alp Arslan'ın komutanlarından Emir Kasım Saltuk tarafından kurulmuştur. Merkezleri Erzurum'dur.

- Selçuklular ve Danişmentlilerle birlikte Haçlılara karşı savaştıkları gibi Gürcülerle de savaşmışlardır.

Saltuklu Beyliğini bir süre İzzeddin Saltuk'un kızı "Mama Hatun'un yönetmiştir.

- Türkiye Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah Gürcistan seferi dönüşünde Erzurum ve yörelerini ele geçirerek beyliğe son vermiştir.

- Kale Cami, Tepsi Minare, Üç Kümbetler, Mama Hatun Türbesi Saltuklulardan günümüze kalan önemli eserleridir.

Mengücekler (1072 - 1202)

- Alp Arslan'ın komutanlarından Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah ve Divriği yörelerinde kurulmuştur.

- Anadolu'nun Türkleşmesine, Türk-İslam kültür ve sanatının gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır.

- Gürcülere ve Rumlara karşı başarılı savaşlar yapmışlardır.

- Mengücekler Beyliği kuruluşundan kısa bir süre sonra Erzincan ve Divriği olmak üzere 2 kola ayrılmışlardır. Türkiye Selçuklu Sultanı I. Aleaddin Keykubat 1228'de Beyliğe son vermiştir.

Mengücekler Beyliğinin Türkiye Selçuklularına bağlanan son Türk Beyliği olduğunu, Beyliğin alınması ile Türkiye Selçukluları döneminde Anadolu Türk birliğinin tam olarak sağlanmıştır.

- Moğol istilası ve depremler yüzünden eserlerinin birçoğu zamanımıza kadar gelememiştir. Günümüze kalan Divriği'de ki Darüşşifa ile birlikte Külliye olarak yaptırılan Ulu Camii oldukça önemlidir.

Artuklular (1072 - 1202)

- Anadolu'nun fethi ile görevlendirilen Artuk Beyin oğulları Sökmen ve İl Gazi tarafından Güneydoğu Anadolu'da kurulmuştur.

- Sökmen tarafından Diyarbakır yörelerinde Hasan Keyf (Hısn-ı Keyfa), İlgazi tarafından Mardin'de kurulan Mardin ve Mardin Artukluları tarafından kurulan Harput Artukluları olmak üzere 3 kol halinde yaşamışlardır.

- Dönemin en önemli bilim adamı olan El-Cezeri'dir. Haberleşme, kontrol ve ayarlama ile ilgili çalışmaları ile otomasyon ve elektronik sistemlerin önünü açtığı ileri sürülmüştür.

- Başta Malabadi Köprüsü olmak üzere Mardin Hatuniye Medresesi, Mardin Ulu Cami, Diyarbakır Artuklu Sarayı, Semanin, Şehidiye Medreseleri oldukça önemlidir.

Çaka Beyliği (1081 - 1093)

- Bizanslıların esaretinden kurtularak İzmir'e gelen ilk Türk denizcisi Çaka Bey tarafından kurulmuştur.

- İstanbul'da iken öğrendiği denizcilik sayesinde güçlü bir donanma kuran Çaka Bey Midilli, Sakız, Sisam ve Rodos adalarını almış Bizans ve Haçlılara karşı başarılı deniz savaşları yapmıştır.

- İstanbul'u almak amacı ile damadı Türkiye Selçuklu Sultan'ı I. Kılıç Arslan ve Peçenekler ile güç birliği yapmak istemiş ise de bunu öğrenen Bizanslıların entrikaları sonucu I. Kılıç Arslan tarafından öldürülmüştür.

- Çaka Bey'in ölümü üzerine İzmir ve yöresini ele geçiren Bizanslılar bu beyliğe son vermişlerdir.

Anadolu'da kurulan Türk beyliklerinde kullanılan kavramlar ve anlamaları