Canlıların ortak özellikleri

Günümüzde canlı varlıkları cansızlardan ayırt etmek için bazı özelliklere bakılır.

Günümüzde canlı varlıkları cansızlardan ayırt etmek için bazı özelliklere bakılır. Bakterilerden insanlara kadar tüm organizmalarda ortak olan canlılık özellikleri aşağıda verilmiştir.

1. Hücresel yapı: Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hücrelerden meydana gelir.

2. Beslenme: Canlılar enerji ihtiyaçlarını besinlerden karşılarlar. Bitki ve alg gibi ototrof canlılar (üreticiler) inorganik maddeleri organik maddelere dönüştürerek kendi besinlerini sentezler. Mantar ve hayvan gibi heterotrof canlılar (tüketiciler) ise inorganik maddeleri organik maddelere dönüştüremezler ve besinlerini dışarıdan alırlar.

3. Solunum: Organik besinlerin yıkılmasıyla açığa çıkan kimyasal bağ enerjisinden ATP sentezlenmesine solunum adı verilir. Solunum olayı oksijenin kullanılıp kullanılmamasına göre oksijenli solunum ve oksijensiz solunum olmak üzere ikiye ayrılır.

Hücrelerde solunum gibi yıkım tepkimelerinin yanı sıra yapım tepkimeleri de gerçekleşir. Canlı organizmaların hücreleri içinde oluşan yapım ve yıkım tepkimelerinin tümüne metabolizma denir. Yapım tepkimeleri anabolizma (özümleme) olarak adlandırılır. Fotosentez, protein sentezi, yağ sentezi, nişasta sentezi anabolik tepkimelerden bazılarıdır. Yıkım tepkimelerine katabolizma (yadımlama) adı verilir. Sindirim, oksijenli solunum ve oksijensiz solunum reaksiyonları katabolik tepkimelerdir.

4. Boşaltım: Metabolizma sonucu hücre ve dokularda bazı atık maddeler oluşur. Bu maddelerin hücreden uzaklaştırılmasına boşaltım denir.

5. Hareket: Bütün canlılar hareket edebilir. Bir hücreli canlılarda; yalancı ayak, sil ve kamçı adı verilen yapılar hareketi sağlayabilir. Hayvanlarda yürüme, yüzme ve uçma şeklinde hareket biçimleri görülür. Hayvanlar bu hareketleri gerçekleştirmek için bacak, yüzgeç, kanat gibi organlar ve güçlü kaslar içerirler. Bitkilerde "durum değiştirme hareketleri" görülür. Örneğin bitkilerdeki ışığa yönelim (fototropizm), yer çekimine yönelim (geotropizm) olayları durum değiştirme hareketleridir.

6. Uyarılara tepki: Canlılar dış ortamdan gelen ışık, ses, basınç, sıcaklık gibi çevresel uyarılara tepki gösterirler.

7. Çevreye uyum: Canlı, çevresine uyum yapabildiği oranda hayatta kalabilir. Uyum yeteneğinin alt ve üst sınırlarını ise kalıtsal yapısı belirler. Canlı bu sınırlar dışına ancak kalıtsal yapısındaki bir değişiklik ile çıkabilir. Bu değişikliğe mutasyon denir.

8. Üreme: Canlıların soylarını devam ettirebilmek için yeni bireyler oluşturmasına üreme denir. Eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki çeşit üreme vardır.

9. Büyüme ve Gelişme: Tek hücreli canlılarda büyüme sitoplazma hacminin, çok hücreli canlılarda ise hücre sayısı ve kütlesinin artması ile olur. Genç bir bireyden yetişkin bir birey meydana gelinceye kadar geçen sürece gelişme denir.