Osmanlı Devleti'nin Duraklama Devri'nde idari, askeri, hukuksal, toplumsal ve ekonomik alanlarda meydana gelen bozulmalar nedeniyle İstanbul'da, Anadolu'da ve devlet merkezine uzak eyaletlerde çeşitli isyanlar çıkmıştır. Bu isyanlar Osmanlı Devleti'ni uzun süre uğraştırmış ve yıpratmıştır.

Duraklama dönemi'nde çıkan isyanlar ( 17. yüzyıl isyanları )

İÇ İSYANLAR

Osmanlı Devleti'nin Duraklama Devri'nde idari, askeri, hukuksal, toplumsal ve ekonomik alanlarda meydana gelen bozulmalar nedeniyle İstanbul'da, Anadolu'da ve devlet merkezine uzak eyaletlerde çeşitli isyanlar çıkmıştır. Bu isyanlar Osmanlı Devleti'ni uzun süre uğraştırmış ve yıpratmıştır.

İç İsyanların Genel Nedenleri

Merkezi otoritenin zayıflaması

Ekber ve erşed sistemine geçilmesiyle birlikte padişahların deneyimsiz (tecrübesiz) olarak tahta geçmesi

Padişah annelerinin ve saray ağalarının devlet işlerine karışmaları

Rüşvetin ve adam kayırmanın artması

Yeniçeri Ocağı'nın bozulması (Devşirme sisteminin bozulmasına bağlı olarak)

Tımarlı sipahilerinin öneminin ve sayısının azalması

Savaşların uzun sürmesi

Tımar sisteminin bozulması

Uzun süren savaşlar nedeniyle hazine giderlerinin artması

Hazine gelirlerinin giderleri karşılayamaması

Halktan alınan ağır vergiler yüzünden köylünün toprağını terk etmesi

Halkın alım gücünün azalması

Tarım üretiminin azalması

1) İSTANBUL (BAŞKENT – MERKEZ) AYAKLANMALARI

İstanbul İsyanları, Kapıkulu askerleri (yeniçeriler ve sipahiler) tarafından çıkarılmıştır. Bu isyanlara bazen ilmiye sınıfının, medrese öğrencilerinin ve halkın da katıldığı görülmüştür.

İstanbul ayaklanmalarının çıkmasında,

Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan yararlanan yeniçeri ağaları ve saray kadınlarının yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri

Kanunlara aykırı olarak Kapıkulu Ocağı'na asker alınması ve orduda disiplinin bozulması

Kapıkulu askerlerinin, üç aylık maaşları olan ulufelerin zamanında ödenememesi veya ayarı düşük paralarla (kırpık akçe) ile ödenmesi

Yeniçerilerin cülus bahşişi almak için, sık sık padişah değiştirmek istemeleri

Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen, devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtmaları

Yeniçeri ve sipahilerin çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen padişah ve devlet adamlarını görevden uzaklaştırmak istemeleri etkili olmuştur.

İstanbul İsyanları'nın en önemlileri; III. Murat, II. Osman (Genç), IV Murat ve IV Mehmet dönemlerinde çıkmıştır.

III. Murat Dönemi''ndeki isyanların nedeni, ulüfelerin (maaş) ayarı düşük akçe ile verilmek istenmesidir. Yeniçeriler, ayarı düşük paralar ile maaşların verileceğini duyunca ayaklandılar. isyan sonunda yeniçerilerin istekleri yerine getirildi.

Yeniçerilerin maaşlarının ödenmesinden sonra hazinede sipahilere verilecek para kalmadı. Maaşlarının taksitle verileceğini öğrenen sipahiler, saraya yürüyerek maaşlarının eskisi gibi ödenmesini istediler. Fakat ortaya çıkan kargaşa sırasında yüzlerce sipahi hayatını kaybetti ve isyan bastırıldı (1592).

İstanbul isyanlarının en önemlisi II. Osman (Genç) Dönemi'nde çıkmıştır. Köklü ıslahatlar yapmak isteyen II. Osman (Genç), Hotin Seferi'nde yeniçerilerin disiplinsiz davranışlarını görmüş ve bu ocağı kaldırarak yeni bir ordu kurmayı düşünmüştü.Ancak çıkarlarına aykırı bu düşünceyi öğrenen yeniçeriler ayaklandılar. Genç Osman'ı tahttan indirerek Yedikule zindanlarına hapsettiler ve bir süre sonrada öldürdüler (1622).

II. Osman, isyancıların öldürdüğü ilk Osmanlı padişahıdır. Bu olaydan sonra yeniçerilerin devlet yönetimindeki etkisi giderek artmıştır. Yeniçeriler kuruluş ve yükselme dönemlerinde “Ocak devlet içindir.” Anlayışını benimserken şimdi bu anlayış “Devlet ocak içindir.” Anlayışına dönüşmüştür.

İstanbul İsyanları, IV. Murat Dönemi'nde de sürdü. Bu dönemde yeniçeriler ve sipahiler birkaç defa saraya yürüdüler. Padişaha gözdağı vermek amacıyla bir defasında Sadrazam Hafız Ahmet Paşa'yı padişahın gözleri önünde parçalayarak öldürdüler (1622).

IV. Mehmet (1648 - 1687) yedi yaşında Osmanlı padişahı olmuştu. Bu dönemde saraydaki harem ağalarının etkisi iyice artmıştı. Yeniçeriler ve sipahiler ulüfelerin vaktinde verilmediğini ve saray ağalarının devlet işlerine karıştıklarını bahane ederek ayaklandılar. Bu durumun sorumlusu olarak gördükleri kırk kişinin kendilerine teslim edilmesini istediler.

Zor durumda kalan IV. Mehmet, isyancıların isteklerini yerine getirdi. Öldürülen kırk kişinin cesetleri Sultanahmet Meydanı'ndaki çınar ağaçlarına asıldığından bu olaya Çınar Vak'ası ya da Vak'a-i Vakvakiye (meyvesi insan olan ağaç) denilmiştir (1656).

İstanbul Ayaklanmalarının Sonuçları

Devlet otoritesi sarsılmıştır. Devlet memurluğu cazibesini yitirmiştir.

İstanbul'da asayiş ve güven bozulmuştur.

Birçok ıslahat sonuçsuz kalmıştır.

Ordunun gücü azalmış, disiplin bozulmuştur.

Yeniçerilerin, yönetim üzerinde etkinliği artmıştır.

2. Celali (Taşra – Anadolu) Ayaklanmaları

Osmanlı Devleti'nin Duraklama Döemi'nde Anadolu'da da ekonomik, toplumsal ve siyasal nedenlerden dolayı çeşitli isyanlar çıkmıştır. Yavuz Sultan Selim Dönemi'nde Yozgat'ta isyan eden Bozoklu Şeyh Celal adlı bir kişi nedeniyle bu ayaklanmalar Celali İsyanları olarak adlandırılmıştır.

Celali Ayaklanmaları'nın çıkmasında,

Ekonomik durumun bozulması ve yöneticilerin vergileri artırmaları

Vergileri ödemekte güçlük çeken köylülerin topraklarını terk ederek çift bozan konumuna düşmeleri

Kadı ve sancakbeylerinin reaya üzerinde baskı ve şiddet politikası uygulamaları

İran ve Avusturya ile uzun süren savaşlara girilmesi ve bu durumun halkı yıpratması

Tımarların rüşvet ve kayırma ile dağıtılıp tımar sisteminin bozulması, tarım ve hayvancılığın gerilemesi

İltizam sisteminin yaygınlaşması, etkili olmuştur.

Anadolu'daki Celali isyanları'nın en önemlileri Karayazıcı, Canbolatoğlu Katırcıoğlu, Tavil Ahmet, Abaza Mehmet, Hasan Paşalar, Deli Hasan ve Kalenderoğlu gibi kişiler tarafından çıkarılanlardır. İsyancılar Osmanlı - Avusturya ve Osmanlı - İran savaşlarının da etkisiyle, Anadolu'nun büyük bir bölümünde etkili olmuştur.

Celali Ayaklanmaları'nın Sonuçları

İsyanlar güçlükle bastırılmış, bir çok kişi yaşamını yitirmiştir.

Anadolu'da can ve mal güvenliği bozulmuştur.

Vergiler düzenli olarak toplanamadığı için devlet gelirleri azalmıştır.

Halkın, devlete güveni sarsılmış devletde kendi halkına şüpheyle bakar hale gelmiştir.

Anadolu'da ekonomik hayat durgunlaşmış, ve her alanda üretim azalmıştır.

Halkın bir kısmı toprağını terk ederek şehirlere göç etmiştir. Bu durum üretimin azalmasına, şehirlerde işsizliğin ve nüfusun artmasına yol açmıştır.

Osmanlı Devleti, Avusturya ve İran'la yaptığı savaşlarda zor duruma düşmüş ve tavizler vermek zorunda kalmıştır. Bu durum devletlerin içte yaşadığı sorunların dış politikalarını olumsuz yönde etkilemesine örnek olarak gösterilebilir.

Celali İsyanlar'ının, dini ve mezhepsel bir yönü olmadığı gibi, isyancılar devlet düzenini (rejimi) değiştirmeyi de amaçlamamışlardır.

3. Eyalet Ayaklanmaları

Osmanlı Devleti'nin Duraklama Dönemi'nde Eflâk, Boğdan, Erdel, Yemen, Bağdat, Basra, Trablusgarp ve Kırım'da isyanlar çıkmıştır.

Eyalet ayaklanmalarının çıkmasında,

Osmanlı İmparatorluğu'nun merkezi otoritesinin zayıflamasına bağlı olarak eyaletlerde otorite boşluğu görülmesi

Bazı eyalet yöneticilerinin rüşvet ve iltimasla göreve geldikleri için Liyakad sahibi olmamalarının getirdiği sıkıntılar

Eyaletlerdeki kötü yönetimin halkı isyana yöneltmesi

Osman Devleti ile mücadele halinde olan, Avrupa devletlerinin eyalet yöneticilerini isyan etmeleri için kışkırtmaları etkili olmuştur.

Bu isyanlar genellikle yerli hanedanlar tarafından ayrılıkçı düşüncelerle çıkarılmıştır fakat ulus devlet kurma düşüncesi taşımamaktadır. İsyanlar bazen taviz verilerek, bazen de şiddet kullanılarak bastırılmıştır. Avrupalı devletler bu isyanları destekleyerek Osmanlı Devleti'nin siyasal gücünün azalmasına çalışmışlardır.

Bu dönemde yüksek dereceli bazı devlet görevlileri de ayaklanmıştır. Erzurum valisi Abaza Mehmet Paşa, Sivas valisi Vardar Ali Paşa ve Lübnan valisi Fahrettin

Paşa bunlara örnek gösterilebilir. Eyalet isyanları sonucunda bazı eyaletler yarı bağımsız duruma gelmişlerdir.

  • Yazı Etiketleri :
  • 17. yy iç isyanlarının nedenleri
  • 17. yy İstanbul ayaklanmalarının sebepleri ve sonuçları
  • Celali ayaklanmaları ve sonuçları
  • Eyalet ayaklanmaları
Sevr Barış Antlaşması ve içeriği ( maddeleri ), Hukuki geçersizliğinin nedenleri
Yazıyı Oku

Sevr Barış Antlaşması ve içeriği ( maddeleri ), Hukuki geçersizliğinin nedenleri

II. Dünya savaşı, II. Dünya savaşının nedenleri ve sonuçları, Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’ndaki Politikası
Yazıyı Oku

II. Dünya savaşı, II. Dünya savaşının nedenleri ve sonuçları, Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’ndaki Politikası

Atatürk dönemi Türk dış politikası
Yazıyı Oku

Atatürk dönemi Türk dış politikası

Sağlık, sanat ve güzel sanatlar alanında yapılan inkılaplar
Yazıyı Oku

Sağlık, sanat ve güzel sanatlar alanında yapılan inkılaplar

Milli güç ve unsurları
Yazıyı Oku

Milli güç ve unsurları

Atatürkçü düşünce sistemi, Atatürkçülük ve önemi
Yazıyı Oku

Atatürkçü düşünce sistemi, Atatürkçülük ve önemi

Menu