İklim türleri (sıcak iklimler, ılıman iklimler, soğuk iklimler)

Dünya'nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır. Ancak, benzer iklim kuşaklarına sahip alanlar büyük iklim kuşakları oluştururlar. Sıcak, soğuk ve ılıman iklim kuşakları içinde, özel konum (yükselti, karasallık gibi) özellikleri nedeniyle farklı iklim tipleride bulunabilir.

Dünya'nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır. Ancak, benzer iklim kuşaklarına sahip alanlar büyük iklim kuşakları oluştururlar. Binlerce km2 lik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makro klima adı verilmektedir. Bununla birlikte, makro klima alanlarında bazen öyle yerler vardır ki, buralarda görülen iklim özellikleri içinde bulundukları kuşaktan tamamen farklıdır. Makro klimalar içerisinde bölgesel farklılıklar gösteren, özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikro klima denilmektedir. Örneğin; Akdeniz iklim bölgesi içinde Göller Yöresi, Doğu Anadolu'da ki sert karasal iklim bölgesi içinde Iğdır Ovası mikro klima iklim tipleridir.

Sıcaklık dikkate alınarak iklimler, sıcak iklim, ılıman iklim ve soğuk iklim olmak üzere üç gruba ayrılır.

Yıllık sıcaklık ortalaması 20 °C nin üzerinde olan alanlar sıcak iklim kuşağını, en sıcak ay ortalaması 10 °C üzerine çıkmayan bölgeler soğuk iklim bölgelerini, sıcak ve soğuk iklim bölgeleri arasında kalan alanlar ise ılıman iklim kuşağını oluşturur. Sıcak, soğuk ve ılıman iklim kuşakları içinde, özel konum (yükselti, karasallık gibi) özellikleri nedeniyle farklı iklim tipleride bulunabilir.

SICAK İKLİMLER

a) Ekvatoral İklim

10° Kuzey ve 10° Güney enlemleri arasında etkilidir.

Güney Amerika'da Amazon Havzası, Afrika'da Kongo Havzası, Gine Körfezi'nde ve Endonezya Adaları'nda etkilidir.

Her zaman sıcak ve yağışlı iklimdir.

Yıllık ve günlük sıcaklık farkları oldukça (2-3 °C) azdır.

Bağıl nem, maksimum nem ve mutlak nem yıl boyunca fazladır.

Yıllık yağış miktarı 2000 - 4000 mm civarındadır.

Yağış rejimi düzenlidir.

Yağışlar konveksiyonel türdendir.

Doğal bitki örtüsü, yaprağını yıl boyunca dökmeyen ağaçların oluşturduğu gür ormanlardır. Bunlara tropikal yağmur ormanları adı verilir.

Yağış rejimine bağlı olarak akarsu rejimleri de düzenlidir.

Toprak tipi laterittir.

Kimyasal çözülme hakimdir.

Alçak yerlerde sıcaklığın yüksek, nem oranlarının fazla ve bitki örtüsünün sık olması nedeniyle nüfus seyrektir. Nüfus, iklim koşullarının daha elverişli olduğu yüksek yerlerde bulunur.

b) Savan İklimi

Her iki yarım kürede 10° ile 20° enlemleri arasında etkilidir.

Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezüella, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır.

Yazı yağışlı tropikal iklim ya da subtropikal iklimde denir.

Her zaman sıcak ve yazı yağışlı iklimdir.

Yıllık ve günlük sıcaklık farkları10 °C ‘den azdır.

Yıllık yağış miktarı 2000 mm civarındadır.

Bu iklim tipinin en belirgin özelliği yağış rejimidir. Yağışların tamamı güneş ışınlarının geliş açısının arttığı yazın yağar.

Yağışlar konveksiyoneldir.

Yağış rejimi düzensizdir.

Bir yaz, bir de kış mevsimi oluşmuştur. Yaz ile kış mevsimi arasındaki en önemli fark; yağış miktarlarıdır.

Bu iklim tipinin doğal bitki örtüsü Savan'dır.

Savan iklim bölgelerinde savanlar arasında tek tek, kümeler hâlinde ya da akarsu boyunca uzanan seyrek te olsa ağaçlar yer alır. Bu ağaçlardan oluşan ormanlara park ormanı ya da galeri ormanı denir.

c) Muson İklimi

10° – 20° paralelleri arasında görüldüğünden sıcaklık ve yağış rejimi bakımından Savan iklimiyle benzerlik gösterir.

Muson Rüzgârları'nın etkili olduğu Muson iklimi, Güney Hindistan, Güney Çin ve Güneydoğu Asya, Japonya ve Mançurya gibi ülkelerde etkilidir.

Oluşumunda eksen eğiklinin etkisi vardır. Kara ve denizlerin yıl içindeki ısınma ve soğuma farkı oluşumunun temel nedenidir.

Yıllık sıcaklık farkları 5 – 10 °C civarındadır.

Muson rüzgârlarının etkisiyle yazın yağışlı kışın kuraktır.

Yeryüzünün en fazla yağış alan iklimidir (Yıllık 12.000 mm ile Hindistan'da Assam Eyaleti'ndeki Çerapunçi). Yıllık yağış miktarı 2000 mmn 'in üstündedir.

Yağış rejimi düzensizdir. Dolayısıyla akarsu rejimi düzensizdir.

Yağışlar orografiktir.

İklim koşulları tarıma çok elverişlidir. Bu nedenle Dünya'nın en yoğun nüfuslu iklim bölgesidir.

Kışın yaprağını döken, Muson ormanları doğal bitki örtüsünü oluşturur.

Evlerde yapı malzemesi olarak ahşap kullanılır.

d) Çöl İklimi

Dünya'nın günlük hareketi, (dönenceler civarında 300 DYB) ve deniz etkisinin ulaşamadığı karaların iç kesimlerinde görülürler.

Kuzey Afrika'da Büyük Sahra, Ortadoğu'da Necef, Hindistan'ın kuzeybatısında Tar Çölü, Avustralya'da Gobbon ve Gibson, Güney Afrika'da Kalahari ve Namib, Güney Amerika'da Patagonya, Atakama, Orta Amerlika'da Meksika Çölü, ile ABD'nin kuzeybatısındaki çöller dönenceler üzerinde olup Dünya'nın günlük hareketinin etkisiyle oluşmuşlardır.

Orta Asya Çölleri; Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Moğolistan), Taklamakan (Çin) ve Arizona (ABD) çölleri ise denizden uzak olup deniz etkisinin ulaşamamasından dolayı oluşmuşlardır.

Yıllık sıcaklık ortalaması 30 – 40 °C ile yeryüzünde en yüksek sıcaklıkların yaşandığı alanlardır.

Nem oranının çok az olması nedeniyle yıllık sıcaklık farkı 10 °C iken günlük sıcaklık farkı çok fazladır 50 – 60 °C' ye kadar çıkar.

Çöllerin en önemli özelliği yağışın çok az olması ya da hiç olmamasıdır. Yıllık ortalama yağış 250 mm'yi geçmez.

Yağış rejimi belirsizdir.

Doğal bitki örtüsü kazık köklü, kurakçıl otlar ve kaktüslerdir.

Kuraklık nedeniyle yeryüzünün en seyrek nüfuslu yerleridir.

Km2'ye 1–2 kişi düşen yerler olduğu gibi, bazı yerlerde yerleşik hayat yoktur.

Toprak tipi çöl topraklarıdır. Verimsizdir.

Tropikal çöllerde kısa süreli sağanak yağışlar görülür. Bu kısa süreli yağışlarla yetinerek büyüyen, çiçek açan ve tekrar tohum olarak toprağa düşen kuraklığa dayanıklı bitkiler vardır.

ILIMAN İKLİMLER

a) Akdeniz İklimi

Her iki yarım kürenin 30° ile 40° enlemleri arasında görülür.

Akdeniz iklimi en belirgin olarak Akdeniz çevresinde görülmekle birlikte, Güney Portekiz, Afrika'nın güneyinde Kap Bölgesi, Avustralya'nın güney ve güneybatısı, Orta Şili ve ABD'nin Kaliforniya eyaletinde de görülür.

Türkiye'de Akdeniz, Ege ve Güney Marmara'da etkilidir.

Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır.

Yıllık sıcaklık farkı 10–15 °C 'dir.

Yıllık yağış miktarı 500–1000 mm arasında değişir.

Yağış rejimi düzensizdir.

Toprak tipi terra – rossa 'dır.

Kış yağışları cepheseldir.

Akdeniz ikliminin doğal bitki örtüsü makidir.

Evlerde yapı malzemesi olarak taş kullanılır.

Zeytin, turunçgiller tarımı ve turizm faaliyetleri ekonomik faaliyetleridir.

b) Ilıman Okyanusal İklim

40° – 60° enlemleri arasındaki Orta kuşak karalarının batı kıyılarında etkilidir.

Batı Avrupa, Kuzey Amerika'nın Kuzeybatısı, Güney Şili, doğu ve güneydoğu Avustralya'da etkilidir.

Türkiye'de Karadeniz kıyıları boyunca benzeri görülür.

Okyanus ikliminin oluşumunda, temel faktör Batı Rüzgârları'dır. Batı rüzgârları nem ve yağış koşulları üzerinde etki yaparken, sıcak okyanus akıntılarının da bu iklim üzerinde ılımanlaştırıcı etkisi vardır.

Yazlar serin, kışlar ılıktır. Tam anlamıyla yaz ve kış koşulları yaşanmaz.

Yıllık sıcaklık farkı 10–15 °C 'dir.

Yıllık yağış miktarı 1000 - 1500 mm arasındadır.

En fazla yağış kışın ve sonbahardadır.

Yağış rejimi düzenlidir. Akarsu rejimleri de düzenlidir.

Toprak tipi, kahverengi orman toprağıdır.

Doğal bitki örtüsü karışık yapraklı ağaçlardan (yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan) ve kışın yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlardır.

Evlerde yapı malzemesi olarak ahşap kullanılır.

c) Ilıman Karasal İklim

Orta kuşak karalarının deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde görülür.

Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika karalarının iç kesimlerinde etkilidir.

Türkiye'de, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İçbatı Anadolu, Doğu Anadolu'nun alçak yerlerinde ve Trakya'da Ergene'de etkilidir.

Step ya da bozkır iklimi de denir.

Yıllık sıcaklık farkı 30 °C 'dir.

Yıllık yağış miktarı 500 mm ‘den azdır.

Yağış rejimi düzensizdir.

Yıllık yağışın büyük bir bölümü ilkbaharda düşer.

Yağışlar konveksiyoneldir.

Yazlar sıcak ve kuraktır.

Toprak tipi Kestane ve Kahverengi step toprağıdır.

Kış sıcaklıkları 0 °C nin altına düşer. Kışın yağış kar şeklindedir.

Doğal bitki örtüsü bozkır (Step) denilen ilkbahar yağışları ile yeşerip, yaz kuraklığında kuruyan otlardır.

d) Sert Karasal İklim

Orta kuşak karalarının iç kesimlerinde ve yüksekliğin fazla olduğu yerlerde.( Sibirya, Kanada gibi) Asya'da Sibirya, Kuzey Amerika'da Kanada'nın iç kesimleri ve Orta Avrupa'da Romanya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan gibi ülkelerde görülür.

Türkiye'de de Erzurum - Kars Yöresi'nde etkilidir.

Dünya'nın en düşük sıcaklıklarının görüldüğü iklimlerdendir.

Yıllık sıcaklık farkı 30 °C 'den fazladır.

Yıllık yağış miktarı 250 - 500 mm arasındadır.

Yağış rejimi düzensizdir.

Yazlar kısa, kışlar uzundur (6 ay).

En fazla yağış yazındır.

Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu iklim tipidir.

Yaz yağışlarından dolayı yeşerip boy atan çayırlar altında çernezyom topraklar oluşmuştur.

Yaz yağışları konveksiyoneldir.

Doğal bitki örtüsü, yaz yağışları ve sıcaklığıyla yeşeren uzun boylu ot topluluğu olan çayırlardır.

Bu iklim bölgelerinde, düşük kış sıcaklıklarına dayanabilen kurakçıl, iğne yapraklı karaçam ve sarıçam ormanları bulunur. Bu ormanlara tayga ormanları ya da boreal ormanları denir. Bu ormanlar Sibirya başta olmak üzere, Kanada ve İskandinav ülkelerinde yaygındır. Dağ zirvelerinde ise alpin çayır ismi verilen ot toplulukları yer alır.

Evlerin yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılırken, taygaların olduğu yerlerde ahşaptır.

SOĞUK İKLİMLER

a) Tundra İklimi

60° – 70° enlemleri arasında etkilidir.

İskandinav Yarımadası'nın kuzeyinde, Kuzey Sibirya, Kuzey Kanada, Grönland Adası kıyıları ve Orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkili olmaktadır.

Yıllık sıcaklık farkı 30 °C 'dir.

En sıcak ay (yaz mevsimi) ortalaması 10 °C'yi geçmez.

En soğuk ay ortalaması –30 °C' dir. Yaz mevsimi kısa ve serin, kış mevsimi soğuk ve uzundur. (10 ayı bulur.)

Yıllık yağış miktarı 250 mm ‘den azdır.

Yağış rejimi düzensizdir.

Toprak yılın büyük bir bölümünde donmuş hâldedir.

Yağışlar yazın düşer ve büyük bölümü kar şeklindedir.

Doğal bitki örtüsü tundradır. Tundralar çok kısa ve serin geçen yaz mevsiminde yeşeren yosunumsu ve likenlerden oluşan otlardır.

Evlerin yapı malzemesi olarak kar ve buz kullanılır (İgloo).

Nüfus oldukça az, ekonomik faaliyetler kısıtlıdır. Temel ekonomik faaliyetler avcılık, balıkçılık ve Ren geyikçiliğidir.

b) Kutup İklimi

70° enlemlerinden sonra görüllür.

Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adasının iç kısımlarında ve Antarktika'da etkilidir.

Mevsim yoktur, yıl boyu soğuk ve kuraktır.

Sıcaklık yıl boyunca 0 °C' nin altındadır.

Yıllık ortalama sıcaklık –30 °C civarındadır.

En düşük sıcaklık kutup gecesinin sonunda görülür.(Kuzey Kutbu'nda 21 Mart'ta, Güney Kutbu'nda ise 23 Eylül'de)

Soğuk çöllerdir. Toprak ve bitki örtüsü yoktur.

Termik yüksek basıncın etkisiyle yağış miktarı düşüktür.