İslam kültür ve medeniyeti 13. yüzyıla kadar

İslamiyet geniş coğrafyalara yayılmıştı. Böylece farklı ulus ve kültürlerle karşılaşılmış ve etkileşim başlamıştır. Bu etkileşimle hukuk, devlet yönetimi, ordu ve donanma, sosyal ve iktisadi hayat, yazı dil ve edebiyat alanlarında değişiklikler yaşanmıştır.

İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

İslamiyet geniş coğrafyalara yayılmıştı. Böylece farklı ulus ve kültürlerle karşılaşılmış ve etkileşim başlamıştır.

ETKİLENEN KÜLTÜRLER

Eski Yunan Etkisi: Abbasi halifesi Harun Reşid döneminde "Antikite" eserleri tercüme edilmeye başlanmıştır.

Memun zamanında Mutezile adı verilen mezhebin yerleşmesine çalışılmıştır. Yunan filozoşarının aklı ön plana çıkaran düşünceleri Süryanice'den tercüme edilmiştir. Eski Yunan kültürünün İslam kültürü ile tanışmasında, Urfa, Harran, Antakya ve İskenderiye öncülük etmiştir.

Hint Etkisi: Abbasiler Dönemi Hint kültüründen yararlanılmaya başlanmıştır. Özellikle matematik ve astronomi konularında önemli katkıları olmuştur. El Fenari, Sindhind isimli astronomi kitabını Arapça'ya tercüme etmiştir. Harezmi bu eserden yararlanarak astronomi cetvelini yapmıştır.

Erkamıhindiye (Hind Rakamları) Arapçaya çevrildi. Avrupalılar bu rakamlara Arap rakamları adını vermişti. Ayrıca tıp, eczacılık ve coğrafya alanında da yararlanmışlardır.

İran Etkisi: İran Hz. Ömer Dönemi'nde fethedilmişti. Abbasiler döneminde İranlılar birçok devlet görevine getirilmişti. İbni Mukaffa Pehlevi dilinden aslı Hint kaynaklı olan Beydaba'nın Kelile ve Dimne'sini Arapça'ya çevirdi.

İslam Uygarlığı sadece Arapların oluşturduğu bir sistem değildir. Birçok millet ve kültürün katkıları ile oluşmuş bir sentezdir.

DEVLET YÖNETİMİ

★ İslam Devleti Medine'de kuruldu.

★ Kurucusu Hz. Muhammed'dir. Dini ve dünyevi liderdi.

★ Hz. Muhammed'den sonra halife denilen vekiller seçiliyordu.

★ Halifeler Kur'an ve sünnet hükümlerine bağlı olarak devleti yönetiyorlardı.

★ Emeviler Dönemi'nde halifelik saltanata dönüştürüldü.

★ Abbasilerde ise halifeler siyasi kimlik yerine dini kimliklerini öne çıkardılar.

★ Hz. Ömer Dönemi'nde Divan teşkilatı kuruldu.

★ Abbasiler ilk defa vezirlik makamını kurdular.

★ Hz. Ömer'in kurduğu Divan teşkilatı Abbasilerde daha da geliştirildi.

★ Divanıinşa: Devletin yazı işlerini yürütürdü.

★ Divanımezalim: Adalet işlerine bakardı.

★ Divanıceyş: Askerlik işleriyle ilgilenirdi.

★ Divanıbeytülmal: Devletin gelir ve giderlerine bakardı.

★ İslam Devleti'nin Başkentleri
Hz. Muhammed Dönemi: Medine
Hz. Ebû Bekir Dönemi: Medine
Hz. Ömer Dönemi: Medine
Hz. Ali Dönemi: Kufe
Emeviler Dönemi: Şam
Abbasiler Dönemi: Kufe ve Bağdat

★ Hz. Ömer Dönemi'nde illere valiler yönetici olarak görevlendirildi.

★ Hz. Ömer Dönemi'nde kadılar illerde adalet işlerine baktılar.

İslam Devleti'nde ilk teşkilatlanma büyük oranda Hz. Ömer Dönemi'nde başlamıştır.

HUKUK

★ İslam Hukuku'nun temeli Kur'an-ı Kerim ve sünnettir.

★ Hz. Muhammed ve Hz. Ebû Bekir döneminde anlaşmazlıklar bizzat kendileri tarafından çözülüyordu.

★ Hz. Ömer döneminde yargılama işi kadılara verildi.

★ Abbasiler Divanımezalim'i (Adalet işlerine bakardı) kurdular.

★ Daha sonra İslam Hukuku (Fıkhı) Kur'an-ı Kerim, Sünnet, İcma ve Kıyas olmak üzere dörde ayrılmıştır.

ORDU VE DONANMA

★ Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir döneminde düzenli ordu yoktu.

★ Hz. Ömer zamanında ilk defa düzenli ordu kuruldu.

★ Emeviler Dönemi'nde Arap olmayanlar orduya alınmazdı.

★ Abbasiler Dönemi'nde Türkler ordunun asli unsuru oldular.

★ Abbasiler döneminde ordular on bin kişilik tümenlerden oluşurdu. Her tümenin başında emir denilen komutanlar bulunurdu.

★ Savaş aracı olarak, at, deve, ok, yay, kılıç, kalkan kullanılırdı.

★ Donanma Hz. Osman zamanında ilk defa Şam valisi Muaviye tarafından kuruldu. Komutanlarına Emirû'l Ma denirdi.

SOSYAL VE İKTİSADİ HAYAT

Sosyal Hayat: İslam Devletleri'nde sosyal hayat İslamın koyduğu kurallar çerçevesinde gelişme göstermiştir.

★ İslam dini bütün Müslümanları kardeş kabul etmiştir.

★ Kadın-erkek ayırımı yoktur.

★ Halifeler halkın yaşadığı gibi sade hayat yaşamışlardır.

★ Emeviler Dönemi'nde Araplar kendilerini diğer uluslardan üstün görmüşlerdir.

★ Arap ırkçılığı politikası halkı;
– Müslüman Araplar,
– Mevâli (Azadlı Köle): Müslüman olan diğer uluslar.
– Zımmî: İslam Devleti'nde yaşayan Müslüman olmayan halk,
– Köleler: İslam köleliği iyi görmemiş yasaklamış, onlara iyi davranılmasını istemiş, özgür bırakma teşvik edilmiştir.

Ekonomik Hayat: Halk tarım, hayvancılık, ticaret ve zanaat alanında çalışarak geçiniyordu.

★ Abbasiler Dönemi'nde sulama kanalları yapılmıştır.

★ Bataklıklar kurutularak, tahıl, hurma, pamuk ve şeker kamışı yetiştirildi.

★ Deve, koyun, keçi, at ve sığır beslenir.

★ İpek ve Baharat Yollarının geçtiği yerler İslam Devletleri'nin eline geçmişti. Böylece ticaret sayesinde zenginleşildi.

★ Tarım ürünlerine dayalı el sanatları ile uğraşılırdı.

Hazinenin Gelir Kaynakları

Öşşür: Müslüman çiftçilerin ödediği 1/10 ürün vergisidir.
Haraç: Gayri müslimlerden alınan toprak ve ürün vergisidir. Değişiklik gösterir.
Cizye: Gayri müslim sağlıklı erkeklerden askerlik yapmadıkları için alınırdı.
Zekat: Müslümanların mallarından verdiği 1/40 ya 2.5/100 maldır. İhtiyaç sahiplerine dağıtılırdı.
Ganimet: Savaşta ele geçirilen mallara ganimet denir. 1/5 ‘i hazineye verilirdi.
Maden gelirleri: Madenlerden alınan 1/5 vergidir.
Diğer gelirler: Yabancı devletlerden alınan vergiler. Orman, otlak, sulama gelirleri, tuzla gelirleri, çeşitli hediyeler.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT

★ Arap Yarımadası'nda İslam'ın ilk yıllarında Mısır, Suriye ve Yunan alfabesi kullanılmaktaydı.

★ Abdulmelik Dönemi'nde Arapça resmi dil ilan edilince kullanımı yaygınlaşan Arapça, Arabistan dışında da yaygınlaştı.

★ İslamiyet'i kabul eden diğer uluslar Kur'an-ı Kerimi okuyabilmek için Arapça öğrenmeye başladılar.

★ Hz. Muhammed'in hayatını konu alan Siyer ve savaşlarını anlatan Magazilerin yazılması tarih yazımını da başlattı.

★ Çeşitli dillerden eserlerin Arapçaya tercümesi yapıldı.

BİLİM VE SANAT

★ İslam'ın ilk yıllarında fetihler nedeniyle bilim ve sanata fazla yer verilememiştir.

★ Emeviler Dönemi'nde bilimsel çalışmalar başlamış ve yaygınlaşmıştır.

★ Bilim ve sanata ilgi Abbasiler döneminde zirveye çıkmıştır.

★ Bu dönemde Hint, Eski Yunan ve Süryani dilinden birçok edebi ve felsefi eserler tercüme edilmiştir.

★ İslam resmi yasakladığı için diğer alanlarda gelişmeler yaşanmıştır.

★ En önemli bilim ve sanat merkezleri Kufe, Basra, Kurtuba, Bağdat olmuştur.

★ Mimari büyük bir gelişme gösterdi. Bizans, Suriye, Mısır ve İran mimarisinden önemli ölçüde etkilenildi.

★ Emeviler döneminde camilere maksure, mihrap ve minare ilave edildi.

★ Mısır'daki Amr İbn As Camisi, Kayrevan Camisi, Kubbetüs Sahra, Mescidi Aksa ve Ümeyye Camileri Emeviler döneminin en önemli cami örnekleridir.

★ Sivil mimaride ise Kuseyr-Amra önemlidir.

★ İslam rönesansı, Endülüs Emevileri ve Abbasiler döneminde yaşanmıştır.

Tıp: İbni Sina, Razi, Huneyn bin İshak önemli isimlerdir. İbni Sina'nın "Kanun Fi't Tıbb (Tıbbın Kanunu) adlı eseri 500 yıl Avrupa'da ders kitabı olarak okutulmuştur.

Matematik: Harezmi "Hisabel Cebir" (Matematik hesapları) adlı kitabı Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okundu. İbni Cemşşid, Ondalık sayıları bulmuştur. Muhammed İbni Musa ise Meridyen dairesini ölçmüştür.

Kimya: Cabir İbni Hayyan, yapay altın yapmaya çalışmıştır. İlk hassas teraziyi bulmuştur. Riyazi ise asit sülfüriği bulmuştur.

Astronomi: Ferazi, Usturlap adı verilen aleti geliştirerek yıldızların hareketlerini gözledi. Güneş ve Ay tutulmalarının zamanını hesapladı. Gece ve gündüzlerin
uzayıp kısalmasını gösteren cetveller hazırladı.

Felsefe: İlk Çağ Yunan felsefecilerinden etkilenilmiştir. Onların eserleri temel alınarak yeni görüşler geliştirildi. Farabi, Kindi, İbni Sina, İbni Rüşşt en önemli felsefecilerdendir.

Tarih: Taberi, İbni Haldun, Mesudî, İbnü'l Esir çeşitli tarih kitapları yazmıştır. İbni Haldun devrin büyük sosyologlarındandır. Yazdığı Mukaddeme adlı eseri hâlâ geçerlidir.

Hukuk: Ebû Hanife'nin İslam hukuku ile ilgili görüşleri bugün hâlâ geçerlidir.

Coğrafya: Mesudî, İbni Havkal, İbni Batuda, İdrisî en önemli coğrafyacılardandır. İbn Batuda'nın seyahatnamesi birçok tarihçi için kaynak kitap olmuştur.

İslam Medeniyetinin Diğer Medeniyetlere Etkisi

★ Müslümanlar Endülüs'te yüksek bir eğitim ve öğretim alanı oluşturdular. Birçok Avrupalı öğrenci Endülüs medreselerinde okudu. Öğrendiklerini ülkelerine dönerek yaydılar.

Avrupa'da Rönesans hareketlerinin başlaması nda Endülüs Medeniyeti'ninde büyük katkısı olmuştur.

★ İbni Rüşt İncil'i yeniden yorumladı. Skolastik düşüncenin olduğu Avrupa'ya önemli bir açılım getirdi.

★ Birçok bilimsel eser Arapça'dan Latince'ye çevrildi. Bunlardan Sicilyalı Kostantin, eski Yunan'a ait eseri çevirmiştir.

★ Avrupalılar Haçlı Seferleri sonucunda kağıt, matbaa, barut, pusula, yel değirmeni, ziraat ve el sanatları aletleri ile ilgili teknik buluşları İslam dünyasından öğrendiler.

★ Avrupalılar matematikte önemli bir yeri olan (0) sıfır rakamını Müslümanlardan öğrendiler.

★ İbni Rüşt'ün Aristo'yu Batı'da tanıtması skolastik düşüncenin sarsılmasına neden oldu.