Yer kabuğunun ana malzemesi taşlardır. Çeşitli minerallerden ve organik maddelerden oluşan katı ve doğal maddelere taş ya da kayaç denir. Taşlar ya organik maddelerden, ya minerallerden ya da bunlardan kopan parçaların doğal bir çimento ile birleşmesinden oluşur.

Kayaç döngüsü, Mohs sertlik cetveli

1. Kayaçların yer kabuğunun altında erimiş haline magma, yeryüzüne çıkan sıvı ve akışkan mağmaya ise lav denir.

2. Mağma, volkanik hareketlerle gerek yer kabuğunun içine sokularak gerekse üzerine çıkarak soğuyup katılaşarak hem kayaç döngüsünü başlatır hem de püskürük kayaçlara dönüşür. Mağma, püskürük kayaçlara dönüştükten sonra; ya yer kabuğu hareketleriyle sıcaklık ve basınç altında kalarak metamorfik kayaca dönüşür ve tekrar mağmaya karışarak ya da dış ortamın tüm güçlerinden etkilenmeye açık hale gelir. (Bu etkileşim oldukça değişik yollarla olabilir. Örneğin, erozyon, yağmur suyu, rüzgârlar ve buzullar bu etkilerden yalnızca bir kaçıdır.)

3. Püskürük kayaçlar zaman içerisinde dış güçlerin etkisiyle fiziksel, kimyasal ya da biyolojik yollarla çözünmeye uğrayarak daha küçük parçalara ayrılarak ufalanırlar.

4. Dış güçlerin etkisiyle küçük parçalara ayrılan püskürük kayaçlar taşıyıcı güçler (akarsular, rüzgârlar v.s.) tarafından bulundukları ortamdan alınarak çeşitli ortamlarda (deniz, göl vs.) biriktirilmeye yani tortulanmaya başlarlar.

5. Çeşitli ortamlarda biriktirilen bu malzemeler üzerlerine sonradan getirilip yığılan malzemelerin uyguladığı basınç ile sıkıştırılıp taşlaşırlar. Bu malzemeler uygulanan basınç sonucunda tortul kayaçlara dönüşürler.

6. Tortul kayaçların bundan sonra; ya zaman içinde tekrar dış kuvvetlerin etkilerine maruz kalırlar ve 3., 4. ve 5. aşamaları yaşar tekrar tortul kayaçlara dönüşürler ya da zaman içinde üzerlerine biriktirilen diğer tortul kayaçların uyguladığı basınç ve mağmanın sıcaklık etkisine maruz kalırlar.Tortul kayaçlar, üzerlerine biriktirilen yeni malzemelerin uyguladığı basınç ve mağmanın sıcaklık etkisiyle fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değişim yaşayarak, başkalaşıma uğrayarak metamorfik kayaçlara dönüşürler.

Metamorfik kayaçlar bu aşamadan sonra; ya zaman içinde dış kuvvetlerin etkisiyle tekrar çözünmeye uğrayarak tortul kayaçlara dönüşürler (3. 4. ve 5. aşamalar) ya da yer kabuğu hareketleriyle kayaç döngüsüne başladıkları yer olan mağmaya karışarak eriyip mağmaya dönüşürler. Böylece kayaç döngüsü tamamlanmış olur.

Yer Altı Zenginliklerinin (Madenlerin) Oluşumu

Yer kabuğunun yapısı ve geçirmiş olduğu jeolojik devirler ile yer altı zenginlikleri arasında sıkı bir ilişki vardır. Yer altı zenginliklerinin oluşumu üç grupta toplanır:

Volkanik olaylara bağlı olanlar; Krom, kurşun, demir, bakır, alüminyum, nikel, pirit ve manganez gibi madenler mağmada erimiş haldedir.

Organik tortulanmaya bağlı olanlar; Taş kömürü, linyit ve petrol oluşumu.

Kimyasal tortulanmaya bağlı olanlar; Kaya tuzu, jips, kalker, borasit ve potas yataklarının oluşumu.

Mohs Sertlik Cetveli

Mohs Sertlik Cetveli, Avusturyalı Mineralog Friedrich Mohs tarafından 1812'de ortaya konulmuştur. Yeryüzünde bulunan kayaçların (minerallerin) sertlik değerlerini ve derecelerini gösteren bir ölçüm kriteridir. Mohs Sertlik Cetveli'ne göre kayaçlar sertlik derecelerine göre yumuşaktan serte doğru sıralanırlar. En yumaşak derece olarak 1, en sert derece olarak da 10 değeri kullanılır.

Sertlik Derecesi Kayaç ya da Mineral
1 Talk
2 Jips
3 Kalsit
4 Fluorit
5 Apatit
6 Feldispat
7 Kuvars
8 Topaz
9 Korindon
10 Elmas
  • Yazı Etiketleri :
  • kayaç döngüsü
  • sertlik cetveli
  • mohs
Türkiye'nin iklim elemanları
Yazıyı Oku

Türkiye'nin iklim elemanları

Türkiye'de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'de buzulların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de buzulların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'de rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'de dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'nin ovaları (oluşumlarına göre, bulundukları yere göre) ve genel özellikleri
Yazıyı Oku

Türkiye'nin ovaları (oluşumlarına göre, bulundukları yere göre) ve genel özellikleri

Menu