Lipitler, Lipitlerin Canlılar İçin Önemi, Yağ Bakımından Zengin Besinler

Yapılarını karbon, hidrojen ve oksijen atomları oluşturur. Ayrıca fosfor ve azot da içerebilirler. Biyolojik yönden önemli lipitler; fosfolipitler, steroitler ve trigliseritlerdir.

Lipitler

✶ Yapılarını karbon, hidrojen ve oksijen atomları oluşturur. Ayrıca fosfor ve azot da içerebilirler.

✶ Bu gruba giren moleküller suda çözünmeyen ya da çok az çözünen; buna karşılık eter, kloroform, benzen, aseton gibi organik çözücülerde çözünebilen heterojen bir grubu kapsar.

✶ Polisakkaritler, proteinler ve nükleik asitlerden farklı olarak birbirlerine bağlı monomerlerden oluşan uzun zincirler şeklinde değildirler. Bu nedenle polimer olarak kabul edilmezler.

✶ Biyolojik yönden önemli lipitler; fosfolipitler, steroitler ve trigliseritlerdir.

✶ Fosfolipitler hücre zarının önemli bir bileşenidir.

✶ Steroitler bazı vitamin ve hormonların yapısına katılırlar. Örneğin D vitamini, erkek ve dişi eşey hormonları steroit yapıdadır. Kolesterol, hayvansal hücrelerde zarın yapısına katılan bir steroittir.

✶ Trigliseritler (nötr yağlar) hücrede parçalandığı zaman karbonhidrat ve proteinlere göre daha çok enerji veren moleküllerdir. Ayrıca bitki ve hayvan hücrelerinde depo edilen lipit çeşitidir. Trigliseritler, üç molekül yağ asiti ve bir
molekül gliserolün ester bağlarıyla bağlanması sonucu oluşurlar.

Trigliseritlerin yapısında yer alan yağ asitleri, doymuş yağ asitleri ve doymamış yağ asitleri olmak üzere ikiye ayrılır. Doymuş yağ asitlerinden meydana gelen yağlara "doymuş yağ" denir. Bunlar genellikle hayvansal kökenli katı yağlardır. Doymamış yağ asiti bulunduran yağlar "doymamış yağ" olarak adlandırılır. Bunlar genellikle bitkisel kökenli sıvı yağlardır. Bazı doymamış yağ asitleri vücutta sentezlenemez ve besinlerle alınır. Bunlara "temel (esansiyel) yağ asitleri" denir.

Lipitlerin Canlılar İçin Önemi

✶ Yağlar vücudun en ekonomik enerji kaynağıdırlar. Enerji kaynağı olarak karbonhidratlardan sonra kullanılırlar.

✶ Hücrede yapı maddesi olarak kullanılırlar. Özellikle hücre zarının yapısına büyük ölçüde katılırlar. Ayrıca vitamin ve hormon olarak da görev yaparlar.

✶ Yağların hücresel solunumla yıkılması sonucu fazla miktarda metabolik su oluşur. Bu yolla kış uykusuna yatan hayvanların, çöl hayvanlarının ve göçmen kuşların su ihtiyacı karşılanır. Ayrıca hafif olup az yer kapladıkları için

göçmen kuşların uçmasında kolaylık sağlarlar.

✶ Vücudun yağda çözünen vitaminlerden (A, D, E, K) yararlanmasını sağlarlar.

✶ Vücutta sentezlenemeyen esansiyel yağ asitleri yağlarla alınır.

✶ Aşırı yağlı besinlerle beslenme damar sertliği ve dolaşım bozukluklarına yol açabilir. Damar sertliğinde kan damarlarının iç yüzeylerini kaplayan yağ birikintisi, damar iç dokusunun sertleşmesine yol açar. Esnekliği azalan
damarlarda kan akışı zorlaşır, damar çapları küçüldüğü için de kan basıncı artar ve tansiyon yükselir.

✶ Vücuda fazla miktarda alınan yağlar, yağ hücrelerinde de poedilerek yağ dokusunu oluşturur. Yağ dokusu, iç organlara desteklik ettiği gibi deri altında birikerek vücut sıcaklığını korumaya da yarar. Örneğin kutup ayıları derile-
rinin altına büyük miktarda yağ depo etmek suretiyle soğuk ortamda yaşamlarını sürdürebilmektedir.

Yağ Bakımından Zengin Besinler

Besinlerle alınan yağlar, bitkisel veya hayvansal kaynaklı olabilir. Bitkisel kaynaklı besinlerden zeytin, ayçiçeği, soya fasulyesi, fındık ve ceviz de yağ miktarı fazladır. Hayvansal kaynaklı yağlar et, süt, süt ürünleri, tereyağı, kuyruk yağı ve yumurta gibi besinlerle alınır.