Mektup nedir, mektup türleri ve mektup metinlerinin özellikleri, mektup çeşitleri, dilekçe nedir

Bir şeyi haber vermek, sormak, istemek veya duyguları bildirmek için birine çoğunlukla posta yoluyla gönderilen yazılı kağıttır.

MEKTUP

Bir şeyi haber vermek, sormak, istemek veya duyguları bildirmek için birine çoğunlukla posta yoluyla gönderilen, zarfa konulmuş yazılı kâğıda mektup denir.

Mektup, insanların yaşamında sık sık başvurdukları bir yazı türüdür. Tanıdıklardan, eş ya da dostlardan ayrı düşüldüğünde onlarla dertleşme, görüşme ve konuşma ihtiyacı mektupla karşılanır. Mektup bu yönüyle bir iletişim aracıdır. Haber almak, haber vermek, bir sorunu tartışmak, duyguları paylaşmak için mektup yazılır.

Mektup, kişiliğin aynasıdır. Mektup, mektubun yazarının dünyasına ışık tutan, o evreni bütün doğallığıyla yansıtan bir aynadır. Çünkü kişiden kişiye yazılan mektuplarda, mektuplaşanlar alabildiğine doğal, samimi bir tutum içinde bulurlar kendilerini. Her türlü baskıdan uzaktırlar. İçlerinden geldiği gibi, düşündükleri gibi yazarlar. Bilirler ki yazdıklarını başkaları değil, dostları okuyacaktır.

MEKTUP TÜRLERİ VE MEKTUP METİNLERİNİN ÖZELLİKLERİ

Mektuplar işledikleri konulara ve yazılış amaçlarına göre üç grupta ele alınır:

1. Özel mektuplar
2. Resmî Mektuplar
3. İş mektupları

1. ÖZEL MEKTUP

Özel mektuplar, birbirlerini tanıyan kişilerin (akraba, eş dost, ana baba, arkadaş, tanıdık) duygu ve düşüncelerini paylaşmak için birbirlerine yazdıkları mektuplardır.

Özel mektuplar, sadece gönderici ve alıcıyı ilgilendirir. Mektup yazan, yazdığı kişinin zevklerini, kültür seviyesini, ilgi duyduğu olay ve alanları genelde bilir.

Konu
Özel mektuplar her konuda yazılabilir, bu mektupların konusuna sınır çizmek mümkün değildir; o nedenle konuları çok çeşitlidir.

Üslup (Dil ve Anlatım)
Özel mektubun anlatımında içtenlik ve doğallık vardır. Konu; açık, sade ve samimi bir ifadeyle dile getirilir. Süslü anlatımdan, uzun cümlelerden ve sanatlı söyleyişlerden kaçınılır. Özel mektuplar değerini ve gücünü içtenlikten alır.
Gönderici ile alıcının birbirine karşı özel durumu yanında, ele alınan konu da mektup metninin üslûbunu belirler. Örneğin mutlu bir haberin paylaşıldığı bir mektupla üzücü bir olayın, başsağlığının iletildiği ya da ciddi bir konunun anlatıldığı mektup aynı üslupla yazılmaz. Önemli olan, anlatımdaki doğallık ve samimiyettir.

Özel mektuplar, konusu ne olursa olsun, açık ve sade bir anlatım taşır. Bu mektuplarda, alıcıyı ilgilendirmeyen ayrıntılara yer verilmez.

Özel Mektupların Yazılış Amaçları
Özel mektuplar şu amaçlar için yazılır: Duygu ve düşünceleri paylaşmak, teşekkür etmek, özür belirtmek, tebrik etmek ve başsağlığı dilemek, nişan, nikâh, düğün, açılış çağrısında bulunmak...

Özel Mektupların Şekil Özellikleri
Mektupta kâğıt düzeni çok önemlidir. Yazılar, kâğıdın kenarlarından boşluklar bırakılarak belli bir düzen içinde kaleme alınır.

Mektuplar, beyaz çizgisiz kâğıda siyah ya da mavi mürekkepli kalemle yazılır. Renkli ya da kurşun kalemle mektup yazılmaz.

Kâğıdın sağ üst köşesine mektubun yazıldığı yer ve tarih yazılır.

Mektup, yazıldığı kişiyle ilgi ve yakınlık derecesine uygun bir hitap sözüyle başlar. Hitap sözü, yer ve tarihin biraz altında, sol üst köşede satır başı yapılarak yazılır. Hitap sözünde her kelime büyük harfle başlar ve hitabın sonuna virgül konulur.

Diğer öğretici metinlerde olduğu gibi mektuplarda da giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunur.

Giriş bölümünde, istekler kısaca ortaya konur; hâl hatır sorulur. Mektubun niçin yazıldığı, ne istendiği tüm ayrıntılarıyla gelişme bölümünde anlatılır. Mektubun sonuç bölümü belirli sözlerle oluşturulur. Bu bölüm, mektubun yazıldığı kişiyle olan duruma uygun olarak selam ve saygı sözleriyle son bulur. Bu bölümde, yakınlıklar göz önünde bulundurularak “ellerinizden öperim, gözlerinizden öperim, selamlar, sevgiler, hürmetler, derin saygılar” gibi kalıplaşmış sözlere çokça yer verilir.

Mektubu yazanın adı ve soyadı, metnin sağ alt köşesine yazılır. İmza, ad ve soyadın hemen altına atılır.

Mektubun yazarının adresi, metnin sol alt köşesine yazılır.

Zarfın üzerine yazılan bütün kelimeler büyük harfle başlar. Zarf, göz kararıyla dörde bölünür. Zarfın sol üst köşesine; gönderenin adı, soyadı ve adresi yazılır. Zarfın sağ alt köşesine; alıcının adı, soyadı ve adresi yazılır. Sağ üst köşeye pul yapıştırılır, sol alt köşe ise boş bırakılır. Mektupların alıcıya daha çabuk ulaşması için adreslerde il ve ilçelerin posta kod numaraları da yazılmalıdır.

2. RESMÎ MEKTUP

Devlet dairelerinin kendi aralarında ya da kişilerle devlet daireleri arasındaki yazışmalara resmî mektup denir.

Resmî mektuplar “makamdan makama”, “makamdan kişiye”, “kişiden makama” yazılır. Hepsinin ortak niteliği; kısa, açık, kesin, ciddi, kişisellikten uzak bir dille yazılmasıdır.

Resmî mektuplarlarda emredici anlatım türü kullanılır. Dil, genelde göndergesel işlevde ve alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
Resmî mektuplar çizgisiz beyaz kâğıda, genelde daktilo ya da bilgisayarla yazılır. Bu tür mektuplar üst makama “arz ederim”, alt makama “rica ederim” sözleriyle sona erdirilir.

DİLEKÇE

Dilekçeler, bir tür resmî mektuptur. Kişilerin resmî makamlara veya özel kurumlara dileklerini, şikâyetlerini ya da bir durumu bildirmek için yazdıkları tarihli, imzalı ve adresli yazılara dilekçe denir.

Dilekçelerin Şekil Özellikleri

• Dilekçeler, genelde çizgisiz dosya kâğıdına yazılır ve dilekçelerin kalıplaşmış bir düzeni vardır. Dilekçeler, mürekkepli siyah veya mavi kalemle daktilo ya da bilgisayarla yazılır.
• Kâğıdın üst kısmında uygun bir boşluk bırakılarak dilekçenin verileceği makam, yeri ile birlikte kâğıda ortalanarak yazılır. Dilekçenin verileceği makam ve yer isminin bütün sözcüklerinin ilk harfleri büyük yazılır. Makam ve yer ismini oluşturan sözcüklerin tamamı büyük harfle de yazılabilir.
• Dilek (istek) ya da şikâyet, hiçbir yanlış anlamaya yer verilmeyecek şekilde açık ve anlaşılır bir ifade ile dilekçe metninde bildirilir. Bu kısım, dilekçenin en önemli bölümüdür. Anlatılmak istenen her şey, kısa ve öz bir şekilde bu bölümde ortaya konur.
• Bazı dilekçelerde ek belgeler bulunabilir. Bu belgelerin sayısı ve sırası sol alt köşede EKLER şeklinde belirtilir.
• “Gereğini bilgilerinize arz ederim, gereğinin yapılmasını saygılarımla arz ederim.” gibi arz (saygı) sözlerinden sonra, uygun bir aralık bırakılır ve sağ alt köşede tarih, dilekçe sahibinin imzası ve ismi yer alır. İmza, ismin üst tarafına atılır. Tarih, imzanın üstüne ya da kâğıdın sağ en üst köşesine yazılır.
• Sol alt köşeye de dilekçe sahibinin açık adresi yazılır.

3. İŞ MEKTUBU

Ticari kuruluşların birbirleriyle ya da kişilerle yapmış oldukları ticaret konulu (alım satım, iş, hizmet) mektuplara iş mektubu denir.

İş mektupları kimlere yazılır?
İş mektuplarını ticari kuruluşlar birbirlerine ve vatandaşlara, vatandaşlar da bu kuruluşlara yazarlar.

İş mektupları niçin yazılır?
Sipariş alıp verme isteği, satış, bilgi verme, borç alıp verme isteği, bir ürün veya hizmetle ilgili şikâyetleri bildirme gibi sebeplerle iş mektubu yazılır.

İş Mektupları Nasıl Yazılır?
İş mektuplarına, kendisine mektup yazılan kişi veya kurumun ad ve adresi ile başlanır.

Kâğıdın sağ tarafına tarih yazılır. Adres ve tarihten sonra uygun bir aralık bırakılır, paragraf yapılarak doğrudan istek yazılır. Sona saygı ifade eden bir söz eklenerek mektup bitirilir. Saygı ve selam sözlerinde aşırılığa kaçılmaz.

Mektup metninin sağ altında mektubu yazanın adı, soyadı ve imzası yer alır. İmza, ad ve soyadın biraz üstüne atılır.

İş mektupları herhangi bir yanlış anlamaya meydan vermeyecek şekilde açık ve sade bir dille yazılır, gereksiz uzatmalara yer verilmez, kesin ifadelerle kaleme alınır.

Kurumlar arasındaki iş mektupları, kurumların ad ve adreslerini belirten antetli (özel başlıklı) kâğıtlara yazılır.

İş mektuplarının bilgisayarla yazılması gerekir.

MEKTUPLARDA KULLANILAN ANLATIM TÜRLERİ

Mektuplardaki anlatım türü, mektup yazanla okuyan kişinin aralarındaki ilişkiye göre şekillenir.

Mektup yazanın mektuptaki amacına bağlı olarak bir mektup anlatısal (öyküleyici), betimleyici, söyleşmeye bağlı, emredici, açıklayıcı ya da kanıtlayıcı anlatım türlerinden biriyle yazılır.

Mektup yazarı kendisiyle ilgili bir durumu ya da çevresinde, bölgesinde olmuş bir olayı anlatırken öyküleyici anlatım kullanır. Ama gördüğü bir güzelliği anlatacaksa o güzelliği, nesneyi ya da durumu betimlemesi gerekecektir. Birden çok kez gidip gelen karşılıklı mektuplarda ise söyleşmeye bağlı anlatım, emredici, açıklayıcı ya da kanıtlayıcı anlatıma başvurulur.