Şiir inceleme yöntemi ve aşamaları nelerdir

Şiir, insanın daha çok hayal dünyasına seslenen, hissettirdikleri ve çağrıştırdıklarıyla okuyucunun duygu dünyasını zenginleştiren bir metin türüdür. Bu metinlerden tat alabilmek, şairin hissettirmek ve çağrıştırmak istediklerini doğru algılayabilmek için bazı şiir inceleme yöntemleri geliştirilmiştir.

Coşku ve heyecanı dile getiren metinler olan şiirlerle diğer metin türleri arasında, özellikle dil ve yapı özellikleri bakımından çok önemli farklar vardır. Bir şiirle, başka tür herhangi bir metin - bu metin bir öykü, bir haber yazısı, bir kitap eleştirisi, yani şiir dışında her şey olabilir - karşılaştırıldığında şiiri şiir yapan özellikler daha belirgin biçimde ortaya çıkar. Şiirin dili, günlük konuşma dilinden farklıdır. Şairler; coşku, heyecan ve hayallerini ifade edebilmek için çoğunlukla dilin alışılagelmiş kullanımlarının dışına çıkar; kelimelere farklı anlamlar yükler, edebî sanatlardan yararlanarak özgün imgeler oluştururlar.

Şiir, insanın daha çok hayal dünyasına seslenen, hissettirdikleri ve çağrıştırdıklarıyla okuyucunun duygu dünyasını zenginleştiren bir metin türüdür. Bu metinlerden tat alabilmek, şairin hissettirmek ve çağrıştırmak istediklerini doğru algılayabilmek için bazı şiir inceleme yöntemleri geliştirilmiştir. Biz de şiirleri bu yöntemlerden birine göre inceleyeceğiz. Bu yöntem, şu aşamalardan oluşmaktadır:

A. Şiir ve zihniyet: Öncelikle şiirin oluşturulduğu dönemin hâkim zihniyeti belirlenir ve bu zihniyetin şiiri nasıl etkilediği ortaya konur.

B. Şiirde yapı: İkinci aşamada şiirin yapısal özellikleri, oluşturulduğu nazım şekli vb. hususlar üzerinde durulur.

C. Şiirde tema: Şiirin yapısal özellikleri ortaya konduktan sonra teması ve konusu belirlenir.

Ç. Şiir dili: Bu aşamada dilin söz konusu şiirde günlük dilden ve öğretici metinlerde kullanılan dilden hangi bakımlardan ayrıldığı ele alınır; metinde, şiir dilinin belirgin nitelikleri olan bağdaştırma, sapma, mazmun, imge vb. unsurlar belirlenir.

D. Şiirde ahenk: Bu aşamada şiirin ses bakımından uyumlu olmasını sağlayan tonlama, vurgu, ritim, ölçü, kafiye gibi ahenk unsurları belirlenir, bunların ses ve ritim bakımından şiiri nasıl etkilediği ortaya konur.

E. Şiirde gerçeklik ve anlam: Bu aşamada şiire özgü gerçekliğin nasıl oluştuğu ve anlamı nasıl etkilediği üzerinde durulur.

F. Şiir ve gelenek: Bu aşamada şiirin gelenekten ne şekilde yararlandığı, sonraki metinleri ne ölçüde etkilediği belirlenir.

G. Yorum: Buraya kadar yapılan belirleme ve çözümlemeler ışığında şiirin yarattığı etki ve çağrışımlardan yola çıkılarak şiir yorumlanır.

Ğ. Metin ve şair: Metnin yaratıcısı olan şairin yaşamı ve sanat anlayışı üzerinde durulur, şairin yaşadıklarının; benimsediği fikir, ideoloji, sanat anlayışı vb.nin, oluşturduğu şiiri etkileyip etkilemediği belirlenir.