Sohbet ( söyleşi ) nedir, sohbet türünün özellikleri nelerdir, türk edebiyatında sohbet

Sohbet sözcüğünün sözlük anlamı; dostça, arkadaşça söyleşme, yarenlik etme, konuşarak hoş bir vakit geçirmedir.

SOHBET (SÖYLEŞİ)

Sohbet, söyleşi, musahabe sözcükleri aynı anlama gelmektedir. Sohbet sözcüğünün sözlük anlamı; dostça, arkadaşça söyleşme, yârenlik etme, konuşarak hoş bir vakit geçirmedir. Sohbet sözcüğüyle ilgili bazı sözcükler vardır:

Hoşsohbet: Güzel ve tatlı konuşan (kimse).

Nükte: İnce anlamlı, düşündürücü ve şakalı söz, espri.

Nüktedan: Nükte bilen, zarif, ince, esprili (kimse).

Yazılı anlatım türü olan "sohbet"in, yukarıdaki sözcüklerle çok yakın ilgisi vardır. Buna göre sohbet, herhangi bir konunun fazla derinleştirilmeden karşılıklı konuşma tavrı ve edasıyla anlatıldığı metin türüdür.

SOHBET (SÖYLEŞİ) TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ

• Yazılı anlatım türü olan "sohbet" ile radyo ve televizyondan dinlenen sohbetler arasında ortak özellikler vardır: İkisinde de amaç; herhangi bir konu hakkındaki duygu ve düşünceleri karşılıklı konuşma havasında, samimi, dostça, açık yürekli bir tavırla hoşça zaman geçirmek için okuyucuyla/dinleyiciyle paylaşmaktır.

Televizyon ya da radyoda edebiyat, sanat, kültür, tarih... programı yapan bir kişi; dinleyicilerini/izleyiciyerini stüdyoya konuk etmese de onlara stüdyodalarmış gibi seslenir, sorular sorar, onlarla görüşlerini paylaşır. Kamera ya da mikrofon aracılığıyla milyonlarca kişiyle aynı anda söyleşi ortamı yaratır. Yazılı bir anlatım türü olan sohbet de böyledir. Yazar, okuyucuyla konuşma tavrı ve edasıyla samimi bir iletişim kurmaya çalışır. Aralarındaki tek fark, kullanılan araçtır. Yazar, duygu ve düşüncelerini aktarmak için yazıyı; televizyon ya da radyoda sohbet programı yapan kişi ise mikrofon ve kamerayı kullanır.

• Bir arkadaşla gerçek anlamda yapılan sohbet ile yazılı anlatım türü olan "sohbet" arasında da büyük benzerlik vardır.

Hoşsohbet insanlarla konuşmak, insanların zevk aldığı bir durumdur. Hoşsohbet biri olmak için kişi, kendini ilgilendiren konuları bulmalı, bunları sıcak, samimi bir üslupla anlatmalıdır. Hoşsohbet biri olmak için yalnız ne söyleyeceğini bilmek yetmez; nasıl söyleneceğini de bilmek gerekir. İyi bir sohbet, aklı ve zekâyı yansıtır. Nüktedan olmak, kişinin sözlerinin ilgiyle dinlenmesini sağlar. Nüktedan insanlar, söyledikleri zevkle dinlenen kimselerdir.

• Sohbetin belirli bir konusu yoktur; yerine ve zamanına göre sıkıcı olmayan her konuşma, sohbet konusu olabilir.
• Sohbet türünde, gerçek sohbetlerdeki gibi samimi, senli benli, cana yakın, nükteli bir üslup kullanılır. Bu üslup, fikirlerin daha rahat ifade edilmesini sağlar.
• Sohbet türünde, mahallî (yöresel) ve kişisel söyleyişlere yer verilir. Bu söyleyiş özelliği metne samimiyet, sıcaklık kazandırır. Böylece yazar, okuyucuyla daha rahat iletişim kurar.
• Sohbet türünde düşünceler derinleştirilmeden, keskinliğe kaçmadan, bilimsel yolla ispatlanmadan, konuşma tavrı ve edasıyla ifade edilir. Yazar, duygu ve düşüncelerini birikimlerinden nükteli sözlerden, atasözlerinden, vecizelerden ve kişisel yargılardan yararlanarak samimî konuşma tavrıyla ortaya koyar.
• Yazar düşüncelerini emredici bir tavırla değil, okuyucunun düzeyine inerek, okuyucuyla sıcak bir ilişki kurarak ortaya koyar. Acı durumları anlatırken dertleşmek kaygısıyla, teselli etmek arzusuyla ruhunu okuyucunun ruhuyla özdeşleştirir. Onunla birlikte üzülür, şikâyet eder. Bazen de cevabını bildiği soruları okuyuculara yöneltir. Okuyuculara "Beyler, ey okuyucum!" gibi ünlemlerle seslenir. Fakat, okuyucuyu suçlamaz, bir suçlu veya kusur varsa "biz"li ifadelerle suç ve kusuru üstlenir ve genelleştirir.
• Sohbet türünde, açıklayıcı ve söyleşmeye bağlı anlatım türleri kullanılır. Metnin kimi yerlerinde öyküleyici ve mizahî anlatım türlerinden de yararlanılabilir.
• Sohbet türünde dil genelde göndergesel ve heyecana bağlı işlevlerde kullanılır. Yazarın konuyu anlatma şekline ve amacına bağlı olarak metnin bazı bölümlerinde dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde de kullanılabilir.
• Sohbet yazılarında açık, akıcı, duru ve yalın bir anlatım kullanılır.
• Sohbet yazılarında duygu ve düşünceler belli bir düzene bağlı olarak anlatılır. Yazar birbirini destekleyen, dil bilgisi ve anlam bakımından tutarlı cümlelerle paragraflar oluşturur ve bu paragrafları birbirine bağlayarak metne bütünlük kazandırır.

TÜRK EDEBİYATINDA SOHBET (SÖYLEŞİ)

Türk edebiyatında Nurullah Ataç (Söyleşiler, Karalama Defteri, Dergilerde), Şevket Rado (Eşref Saat, Ümit Dünyası, Hayat Böyledir, Aile Sohbetleri, Saadet Yolu), Falih Rıfkı Atay (Pazar Konuşmaları), Yahya Kemal Beyatlı (Tarih Musahabeleri), Ahmet Kabaklı (Sohbetler), Suut Kemal Yetkin (Edebiyat Söyleşileri), Melih Cevdet Anday (Dilimiz Üzerine Söyleşiler), Ahmet Rasim (Ramazan Sohbetleri) sohbet türünde eser veren önemli sanatçılardır.