Türk edebiyatının dönemleri (dönemlere ayrılması)

Türk edebiyatı dini dönem, destan dönemi ve modern dönem olmak üzere üç ayrı döneme ayrılmıştır.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

İslamiyet öncesi Türk edebiyatının coğrafi çevresi belirgin çizgilerle ortaya konulamasa da Anadolu, Balkanlar ve Azerbaycan sahası dışında olduğu kesindir. Bu dönem edebiyatı Asya'da, özellikle Orta Asya'da başlamış ve gelişmiştir. Bu dönemden günümüze kalan yazılı eserler azdır. Destanlar ve başka sözlü edebiyat ürünleri ise ağırlık taşımaktadır.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, başlangıcı kestirilemeyen çok eski bir tarihten başlayarak 11. yüzyıla kadar sürer. Kronolojik sıraya göre varlığı belgelerle kanıtlanan ilk ve en eski dönem, İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı dönemidir. Bu dönem edebiyatı dil, anlatım, duyuş ve zevk itibariyle ulusal bir edebiyat görünümündedir.

Edebiyat, yabancı etkilerden uzak, yerli ve milli özellikler taşır. Türk toplumlarının, göçebe boyların doğa, günlük yaşam, dini inanç, töreler ve tarih olayları karşısındaki sosyal ve estetik özelliklerini yansıtır. "Ölçü, uyak ve nazım biçimleri" gibi şiir unsurları, Türk dilinin özelliklerini ve zevkini yansıtır. Bu dönemin edebiyat ürünleri söz ve yazı olarak iki biçimde oluşmuştur. Başlangıçtan İslamiyet'in kabulune kadar geçen devrede bilinen
en önemli yazılı eserler, 8. yüzyıla aittir.

İslamiyet'in Etkisinden Gelişen Türk Edebiyatı

11. yüzyıldan başlayarak 19. yüzyılın ortalarına kadar devam eden bu dönem, Türk tarih ve edebiyatının önemli bir devresidir. Bu dönemde çok eser verilmiş, zengin bir edebiyat yaratılmıştır. Talas Savaşı'ndan sonra, Türkler boylar halinde müslüman olmaya başlamışlardır. Karahan Devleti, tarihte İslamiyet'i resmi din olarak kabul eden ilk Türk devletidir (942). İslamlığın kabul edilmesiyle Türk toplum hayatında köklü değişmeler olmuştur.

Türkler atlı-göçebe hayat tarzından yerleşik yaşama geçmişler, kuvvetli ve sürekli olan devletler kurmuşlardır. Bu dönemde Türk toplumu İslâmî anlayış çerçevesinde yeniden şekillenmiştir. Yeni inanç sistemi toplumsal yaşamı da büyük ölçüde değiştirmiştir. İslam kültür ve medeniyetinin biçimlendirdiği toplum yapısı, Türk edebiyatını da etkileyerek yeni bir edebî dönem başlamıştır. Arap ve Fars (İran) edebiyatlarının örnek alındığı bu dönem edebiyatında daha çok Fars edebiyatı etkili olmuştur.

İslamî devir Türk edebiyatının yazılı ilk ürünü Yusuf Has Hacip'in yazdığı Kutadgu Bilig'dir (1069). Yazılı bu ilk eserle İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Dönemi de başlamış olur.

Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Osmanlı Devleti 17. yüzyıldan itibaren siyasi, askeri ve ekonomik yönden bir duraklama ve gerileme dönemine girmiştir. Bu gerileme devletin her alanında etkisini göstermiş, Osmanlı Devleti her yönden sarsılmaya başlamıştır. Batı uygarlığının bilim, teknik ve sanat alanındaki ilerleyişi, Osmanlı aydınlarının da dikkatini çekmiş, bu ilerlemelerden toplumumuzun da yararlanabileceği düşüncesi uyanmıştır.

19. yüzyıl tarihimizde bir dizi değişimin ve dönüşümün yaşandığı dönem olmuştur. Osmanlı Devleti uygarlaşmanın ve değişimin ilk kesin adımını 1839 yılında "Tanzimat" dediğimiz "düzenlemeler" anlamını taşıyan "Tazminat Fermanı" ile atmıştır. Bu tarihten sonra Batı'ya, özellikle de Fransa'ya giden Türk aydınları Batı dillerini öğrenmiş, bunların eserlerini aslından okuma imkânı bulmuşlardır. Bu edebiyatları örnek alarak eser vermeye başlamışlar, böylece ülkemizde Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı dönemi başlamıştır.

Batı etkisindeki Türk edebiyatının dönemleri şöyledir:

Tanzimat Edebiyatı
I. Dönem (1860 - 1876)
II. Dönem (1876 - 1895)

Fecr-i Âti Edebiyatı
(1909 - 1911)

Servet-i Fünun Edebiyatı
(1895 - 1901)

Milli Edebiyat
(1911 - 1923)

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı
(1923 - …)