Günümüzdeki tanımına ve niteliğine tam uymasa da çok eski çağlarda gezi yazısı sayılabilecek bazı metinler bulunmaktadır. Eski Yunanistan'dan günümüze kadar çeşitli ülkelerden birçok gezgin, elçi, şair ve yazar gezip gördükleri yerleri anlatan eserler meydana getirmişlerdir.

Türk ve dünya edebiyatında gezi yazısının tarihsel gelişimi, önemli temsilcileri ve bunların eserleri

DÜNYA EDEBİYATINDA GEZİ YAZISININ TARİHSEL GELİŞİMİ, ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ VE BUNLARIN ESERLERİ

Günümüzdeki tanımına ve niteliğine tam uymasa da çok eski çağlarda gezi yazısı sayılabilecek bazı metinler bulunmaktadır. Eski Yunanistan'dan günümüze kadar çeşitli ülkelerden birçok gezgin, elçi, şair ve yazar gezip gördükleri yerleri anlatan eserler meydana getirmişlerdir.

Dünya edebiyatında ilk gezi yazısı olarak 448'de Hun hükümdarı Attila'ya gönderilen elçilik heyetinde görevli tarihçi riskos'un eseri ile 568'de Kilikyalı Zemarchos'un Göktürkler ülkesinde Bizans elçisiyken tuttuğu notları kabul edilir.

İranlı şair ve din adamı Nasır Hüsrev'in (1003-1061) hac maksadıyla yaptığı Mekke gezisini ve bu arada Mısır ve Anadolu'nun doğusunda gördüklerini anlatan "Sefername" adlı eseri de ilk gezi yazısı olarak kabul edilir.

Gezi yazısı türünün ilk önemli eserlerini veren- lerin başında Venedikli ünlü gezgin Marco Polo (1245-1324) ile ünlü Arap gezgini İbni Batuta (1304-1369) gelir. Marco Polo, Yakın Doğu ve Orta Asya ülkelerini kapsayan uzun bir yolculuğa çıkmış ve bu yolculuğunda gezip gördüğü yerleri anlatan bir eser yazmıştır. Birçok dile çevrilen bu eser, gezi yazısının ilk klasik örneklerinden sayılır. Arap gezgini İbni Batuta da Anadolu, Harezm, Maveraünnehir ve Horasan'ı dolaşarak oralarda yaşayan Türklerin toplumsal özelliklerini anlatmıştır.

Önceleri daha çok tarihçilerin ilgi gösterdikleri bu eserler, sonradan edebiyatçıların da dikkatini çekmiştir. Ele alınan konular, kullanılan dil, yazarların gözlem ve anlatım özellikleri bakımından gezi yazısı ve kitapları artık edebiyatın bir kolu, başka bir deyişle bir yazı türü olmuştur.

TÜRK EDEBİYATINDA GEZİ YAZISININ TARİHSEL GELİŞİMİ, ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ VE BUNLARIN ESERLERİ

Türkçe yazılan ilk gezi kitabı, tanınmış denizcilerimizden Seydi Ali Reis'in (1498-1562) "Mir'âtü'l-Memâlik (Memleket aynası)" adlı eseridir. Eser, Portekizlilere karşı savaşırken Hint Denizi'nde fırtınaya yakalanıp Gücerat'ta karaya çıkan Seydi Ali Reis'in Hindistan, Afganistan, Buhara ve Maveraünnehir yoluyla Edirne'ye dönüşü sırasında başından geçen serüvenleri kapsar.

Ünlü bilginlerimizden Kâtip Çelebi'nin (1609-1657) "Cihannüma" adlı eseri de gezi yazılarında rastlanan bazı özellikleri taşımaktadır. Kâtip Çelebi, Osmanlı ülkesinin birçok yerini dolaşmış ve eserinde, gördüğü bu yerlerle ilgili ayrıntılı bilgiler vermiştir.

Türk edebiyatında gezi türünde ilk büyük ve önemli eserin yazarı Evliya Çelebi (1611-1682)'dir. "Seyahatname" adını taşıyan on ciltlik eserinde Evliya Çelebi, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde ve dışında gezip gördüğü yerleri anlatır. Bu yerler arasında Bursa, İzmir, Trabzon gibi şehirlerimiz yanında Avusturya, Hicaz, Mısır, Habeşistan ve Dağıstan gibi yabancı ülkeler de bulunmaktadır. Evliya Çelebi'nin gezi kitabından XVII. yüzyıl toplumumuzun zengin kültür özelliklerini öğrenmek mümkündür. Anlatımdaki sadelik, içtenlik ve söyleşi havası da eser için ayrı bir üstünlük sayılır.

XVII. yüzyılda Hac yolculuklarını anlatan bazı gezi kitapları ile birlikte Avrupa ve Yakın Doğu ülkelerine gönderilen elçilerimizin yazdıkları "sefaretname"ler de birer gezi yazısı sayılabilir. Bu eserler arasında gezi yazısının özelliklerini en belirgin bir biçimde taşıyanı, Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi'nin Paris'teki izlenimlerini anlattığı "Fransa Sefaretnamesi"dir.

Türk edebiyatında, XIX. yüzyılda gezi yazısına ilgi artmıştır. Ahmet Mithat Efendi (1844-1912)'nin "Avrupa'da Bir Cevelan" adlı kitabı (1891) gerçek bir gezi yazısı niteliği taşımaktadır. Yazar, bu eserinde İstanbul'dan Stockholm'a kadar yaptığı tren yolculuğuna ve dönüşünde uğradığı birçok Avrupa şehrine ilişkin gözlem ve izlenimlerini anlatır. Âli Bey'in (1844-1899) "Seyahat Jurnalı" adlı kitabı (1897) da bu yüzyılın önemli gezi eserleri arasındadır.

1908'den sonra gezi yazılarının sayısında önemli bir artış görülmektedir. Bunda okur sayısının artışı yanında, yabancı gezi kitaplarının Türkçeye çevrilmesi de etkisi olmuştur. Bu dönemin tanınmış şair ve yazarlarından Cenap Şahabettin'in (1870-1934) Hicaz yolculuğunu anlatan "Hac Yolunda" (1909), Suriye ve Irak'tan söz eden "Afâk-ı Irak" (1915) ve bir Avrupa gezisinde gördüklerini yansıtan "Avrupa Mektupları" (1919) adlı eserleri gezi türünün önemli örnekleridir.

Cumhuriyet Döneminde edebiyatımızda gezi türünde sayı ve nitelik yönünden büyük bir ilerleme sağlanmıştır. Bu dönemin tanınmış gezi yazarları arasında önce Falih Rıfkı Atay'ı (1894-1971) anmak gerekir. Falih Rıfkı Atay'ın "Denizaşırı" (1931), "Taymis Kıyıları" (1934), "Bizim Akdeniz" (1934), "Tuna Kıyıları" (1938), "Hind" (1944), "Yolcu Defteri", "Gezerek Gördüklerim" ele alınan konular ile gözlem ve anlatım ustalığı bakımından değerli eserlerdir.

Cumhuriyet Döneminde gezi türünde eser veren diğer yazarlar arasında "İstanbul'dan Londra'ya Şileple Yolculuk" (1934) ve "Akdeniz'de Bir Yaz Gezintisi" (1936) adlı kitaplarıyla Faik Sabri Duran (1883-1943), "Finlandiya" (1935) adlı kitabıyla Şükûfe Nihal (1896-1973), "Bir Vagon Penceresinden" (1934) ve "Ankara-Bükreş" (1938) adlı kitaplarıyla Sadri Ertem (1898-1943), "Tuna'dan Batıya" ve "Yurttan Yazılar" (1943) adlı kitaplarıyla İsmail Habib Sevük (1892-1904), "Anadolu Notları" (1945-1969) adlı iki ciltlik kitabıyla Reşat Nuri Güntekin (1886-1956), "Anadolu Manzaraları" adlı kitabıyla Hikmet Birand (1906-1972), "Gezi Günlüğü" ve "Avusturya Günlüğü" (1963) adlı kitaplarıyla Burhan Arpad sayılabilir.

Türk edebiyatı, son yıllarda gezi yazısı bakımından daha da zenginleşmiştir. Yabancı ülkelerle kültürel ilişkilerin artması ve bireysel gezi imkânlarının çoğalması sonucu bu türde eser yazanların sayısında da bir artış olmuştur. Günümüz yazarları arasında gezi yazı ve kitaplarıyla ün yapmış olanlar şunlardır:

  • Yazı Etiketleri :
  • Seyahatname
  • Sefername
  • memleket aynası
  • cihannüma
18. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

18. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

17. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

17. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

16. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

16. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

19. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

19. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

15. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri
Yazıyı Oku

15. yüzyıl edebiyatı genel özellikleri, şairleri ve eserleri, nesir yazarları ve eserleri

Dini - tasavvufi halk şiiri ve türleri
Yazıyı Oku

Dini - tasavvufi halk şiiri ve türleri

Menu