Türkiye'de dağlar; I. jeolojik zamanda oluşmaya başlamıştır. Bu dağlar zamanla dış kuvvetler tarafından aşındırılarak, yüksekliklerini kaybetmişlerdir. II. jeolojik zamanda Tetis Denizi'nin tabanında birikerek oluşan kalın tortul tabakalar, III. jeolojik zamandaki Alp orojenezi ile kıvrılmış, Anadolu'nun kuzey ve güneyindeki dağ sıraları oluşmuştur.

Türkiye'nin dağları (orojenik ve volkanik hareketlerle meydana gelen dağlar)

Türkiye'de dağlar; I. jeolojik zamanda oluşmaya başlamıştır. Bu dağlar zamanla dış kuvvetler tarafından aşındırılarak, yüksekliklerini kaybetmişlerdir. II. jeolojik zamanda Tetis Denizi'nin tabanında birikerek oluşan kalın tortul tabakalar, III. jeolojik zamandaki Alp orojenezi ile kıvrılmış, Anadolu'nun kuzey ve güneyindeki dağ sıraları oluşmuştur. Türkiye'deki dağların büyük bir bölümü orojenik hareketler sonucu oluşmuş kıvrımlı ve kırıklı yapıdaki dağlardır. Bir kısmı da volkanizma esnasında çıkan lav ve küllerin birikmesiyle oluşan volkanik dağlardır.

Türkiye'de dağlar, oluşumlarına göre ikiye ayrılır;

  1. Orojenik hareketlerle meydana gelen dağlar
  2. Volkanik hareketlerle meydana gelen dağlar

A. Orojenik Hareketlerle Meydana Gelen Dağlar

Orojenik hareket nedir ?

Orojenik hareketler okyanus veya deniz tabanlarında başlar. Akarsular, rüzgârlar ve buzullar gibi dış kuvvetler jeoantiklinalleri (kara yüzeylerini) aşındırırlar. Dış kuvvetler tarafından kara yüzeylerinden kopartılıp, sürüklenen ufalanmış taş kırıntıları jeosenklinallerde (okyanus ya da deniz tabanlarında) tortulanır. Okyanus ya da deniz tabanlarında bu tortulların kalınlıkları zamanla binlerce metreyi bulabilir. Bu kalın tortul tabakalar, levhaların birbirlerine yaklaştığı alanlarda, yavaş yavaş sıkıştırılırlar. Bu sıkıştırılmanın etkisiyle tortul tabakaların yatay duruşluluk özellikleri yok olmaya başlar.

Deniz tabanındaki tortullar, levhalarının birbirine doğru yaklaşması sırasında arada kalarak sıkışırlar. Böylece levhaların birbirlerine doğru hareketleri sırasında sıkışan tortul tabakaların yatay duruşlulukları bozularak kıvrılmalara ya da kırılmalara uğrarlar. Bu hareketlere orojenik hareketler ya da dağ oluşum hareketleri, bu sürece ise orojenez adı verilir. Bu hareketle oluşan dağlar kıvrım dağları ve kırık dağları adını alır.

Anadolu'nun şimdi bulunduğu yer milyonlarca yıl önce oluşmaya başladı. Bu oluşum Tetis adı verilen ve kuzeyde Avrupa ile Asya, güneyde ise Afrika ve Arabistan levhalarının arasında yer alan jeosenklinalde (deniz çukuru) gerçekleşmiştir. Bu oluşum "Alp Orojenezi" olarak adlandırılır. Afrika ve Avrupa kıtaları dış kuvvetlerce çok uzun bir süre boyunca aşındırıldı. Aşındırılan malzemeler dış kuvvetlerce Tetis Denizi'nde (jeosenklinal) biriktirilerek (tortulanarak) kilometrelerce kalınlığında tortul tabakalara dönüştürüldü. Bu kalın tortul tabakalar, Afrika ve Avrasya levhalarının birbirlerine yaklaşması esnasında arada kalarak yavaş yavaş sıkıştırıldı. Bu sıkıştırılmanın etkisiyle tortul tabakaların yatay duruşluluk özellikleri yok olmaya başladı. Tortul tabakalar bir yandan kıvrılırken ya da kırılırken bir yandan da yükselerek deniz yüzeyine çıkarak karalaşmaya yani dağlara dönüşmeye başladı. Böylece Alp kuşağı sıradağları oluşurken Tetis Denizi de kapanmaya başlayarak bugünkü Akdeniz ve çevresindeki karalar bugünkü görünümlerini almaya başladı.

1. Kıvrılma ile oluşan dağlar

Deniz diplerinde yatay olarak tortulanan tabakalar esnek yapıdalarsa, levhaların birbirlerine doğru yaklaşmaları sırasında sıkıştırılarak kıvrılır ve kıvrılırken de yükselerek su yüzeyine çıkarlar. Böylece kıvrım dağları ya da sıradağlar oluşur. Kıvrılma ile yükselen yerlere antiklinal, çukurlaşan yere de senklinal denir.

Toros Dağları ve Kuzey Anadolu Dağları, III. jeolojik zamanda meydana gelen Alp kıvrım dağlarının uzantılarıdır. Kuzey Anadolu'daki Küre, Köroğlu, Bolu, Ilgaz, Canik, Rize, Çimen, Mescit, ve Yalnızçam Dağları kıvrılmalarla oluşmuştur.

Akdağ, Dedegöl, Geyik ve Bolkar Dağları ile Aladağlar ve Bey Dağları, Orta ve Batı Torosları oluşturan başlıca kıvrım dağlarıdır. Doğu Anadolu'daki Tahtalı ve Mercan Dağları ile Batı Anadolu'daki Murat ve Eğrigöz Dağları da kıvrılmalarla oluşmuştur. Marmara Bölgesi'ndaki başlıca kıvrım dağları ise Samanlı ve Işıklardır. Yıldız Dağları dır.

2. Kırılma ile oluşan dağlar

Deniz diplerinde yatay olarak tortulanan tabakalar sert yapıdalarsa, levhaların birbirlerine doğru yaklaşmaları sırasında sıkıştırılarak kırılır ve kırılırken de yükselerek su yüzeyine çıkarlar. Böylece kırık dağları oluşur. Bu kırıkların yükselen bloğuna horst, çöken bloğuna ise graben adı verilir. Tabakaların kırıldıkları doğrultulara fay denir. Zamanla graben çukurları akarsuların taşıdığı malzemelerle doldurulduğunda ovalar oluşur. Bu ovalara graben ovası ya da çöküntü ovası denir.

Alp orojenezi sırasında kıvrılmaların yanı sıra kırılmalarda olmuştur. Türkiye'de kırılmaların en çok gerçekleştiği yer, Ege Bölgesi'nin kıyı kesimi olmuştur. Bu bölgede yer alan Kaz, Madra, Yunt, Bozdağ, Aydın Dağları ve Menteşe Dağları kırılmalarla oluşmuş birer horst alanlarıdır.

Bu dağların arasındaki graben çukurlarında ise Edremit, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes çöküntü ovaları (graben) oluşmuştur. Ayrıca Doğu Afrika'dan başlayarak Kızıldeniz, Lût Gölü, Suriye'den geçerek Afşin - Elbistan'a (Kahramanmaraş) kadar uzanan dünyanın en uzun fay hattının Anadolu'daki ucu durumundaki Nur Dağları'da (Amanoslar) bir kırık dağı özelliği göstermektedir.

Türkiyenin kırılma ve kıvrılmayla oluşan dağları

B. Volkanik Hareketlerle Meydana Gelen Dağlar

Magmanın yer kabuğundaki kırık hatlarından ve çatlaklardan yeryüzüne çıkması ya da yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulmasına volkanizma adı verilir. Magmadaki materyaller, bazen yer kabuğundaki kırık ve çatlaklar boyunca yeryüzüne çıkar, dış püskürük şekiller meydana gelir. Magma, bazen yeryüzüne çıkamaz, yüzeye yakın yerlere kadar sokulur ve iç püskürük şekiller oluşur.

Türkiye'de, aktif halde volkan yoktur. Ancak ülkemizde, III. zaman içerisinde ve IV. zamanın başlarında, hatta tarih çağlarında püskürmüş, günümüzde sönmüş birçok volkan dağı ile geniş lav ve tüf platoları bulunmaktadır.

Türkiye'de volkanik şekillerin görüldüğü alanların başında Doğu Anadolu Bölgesi gelir. Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı ile Küçük Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut dağları bunlardandır. Bütün bu dağlar kuzeydoğu güneybatı yönünde adeta bir çizgi üzerinde sıralanmıştır. Bu, magmanın yeryüzüne bu doğrultudaki büyük bir kırık hattı boyunca ulaştığını göstermektedir. Doğu Anadolu'daki diğer volkanik dağlar; Kargapazarı, Allahüekber ve Bingöl Dağları'dır.

İç Anadolu Bölgesi'nde de bir dizi genç, fakat sönmüş volkan dağı bulunmaktadır. Erciyes, Melendiz, Hasan Dağı, Karacadağ ve Karadağ bunlardandır. Bunlardan özellikle Erciyes ile Melendiz ve Hasan Dağı çevrelerinde, bu dağlar püskürürken yayılan küllerden oluşmuş çok geniş lav platoları bulunmaktadır. Turistlerin dikkatini çeken yörelerinden olan Ürgüp - Göreme - Avanos çevresindeki peri bacaları bu tüflerin aşındırılması ile oluşmuştur.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Karacadağ diğerlerinden farklı olarak, çok akıcı lavların geniş bir alana yayılması ile oluşmuş, dolayısıyla yüksekliği fazla olmayan kalkan şeklinde bir volkan dağıdır.

Ege Bölgesi'nin, Kula (Manisa) yöresinde de ilgi çeken çok genç volkanik şekiller bulunmaktadır.

Marmara Bölgesi'nde ise Uludağ bir iç püskürük volkan dağı olma özelliği gösterir. Yüzeye yaklaşan magma dirençli yer kabuğunu kırıp ya da parçalayıp yeryüzüne ulaşamadığından ancak uyguladığı basınçla yer kabuğunu tümsekleştirerek içinde soğuyup katılaşmıştır. Bu tür oluşumlara ise batolit adı verilmektedir.

Türkiyenin volkanik dağları

  • Yazı Etiketleri :
  • Türkiyenin kırılma ile oluşan dağları
  • Türkiyenin kıvrılma ile oluşan dağları
  • Türkiyenin volkanik dağları
Türkiye'nin iklim elemanları
Yazıyı Oku

Türkiye'nin iklim elemanları

Türkiye'de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'de buzulların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de buzulların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'de rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'de dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri
Yazıyı Oku

Türkiye'de dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri

Türkiye'nin ovaları (oluşumlarına göre, bulundukları yere göre) ve genel özellikleri
Yazıyı Oku

Türkiye'nin ovaları (oluşumlarına göre, bulundukları yere göre) ve genel özellikleri

Menu