Deneme nedir, deneme türünün ve deneme yazarının özellikleri, deneme yazılarının amaçları nelerdir

Serbestçe seçilen bir konuda, düşündürücü, öğretici, yazarın içtenliğinden gücünü alan, inandırıcı ve ufuk açıcı özellikleri olan metin türüne deneme denir.

DENEME

Serbestçe seçilen bir konuda, düşündürücü, öğretici, yazarın içtenliğinden gücünü alan, inandırıcı ve ufuk açıcı özellikleri olan metin türüne deneme denir.

DENEME TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ

• Deneme "ben"in ülkesidir. Deneme "ben" merkezli bir yazıdır, yani denemede yazarın çıkış noktası kendisidir. Denemede her şey, deneme yazarının kişisel duygu, düşünce ve dünya görüşü açısından değerlendirilir.
• Denemede, konu sınırı yoktur. Yazar, serbestçe seçtiği bir konudaki duygu ve düşüncelerini ortaya koyar.
• Denemeyi diğer türlerden ayıran en önemli nokta, denemenin dil ve söyleyiş özellikleridir: Denemede; felsefî, sosyolojik, ilmî, tarihî temalar ve olaylar bireysel dilin sağladığı rahat ve duygu yönü olan bir söyleyişle ortaya konur. Bayağılaşma noktasına inmeyen bir içtenlikle terim ve felsefî kavramların ağırlığından uzak bir ciddiyet, denemenin üslubunu birlikte belirler.
• Denemede açık, duru ve akıcı bir anlatım kullanılır.
• Deneme yazılarında farklı anlatım türleri bir arada kullanılabilir; genelde açıklayıcı, söyleşmeye bağlı ve düşsel anlatım türleri kullanılır.
• Denemede dil genelde göndergesel ve heyecana bağlı işlevlerde kullanılır.

Deneme Yazılarının Amaçları

Zevk vererek okuyucuyu düşünmeye yöneltmek; pratik hayatın gerçekleriyle kişi ilişkisini ortaya koymak; kültür alanındaki değişme ve gelişmelerle, zamanın akışını gözden uzak tutmadan, insanın nasıl zenginleştiğini ifade etmek; insanın birey olarak zaman ve toplum karşısındaki tavrını felsefeye özgü ciddiyetle, bilimsel yazılara özgü kesinliğe yer vermeden dile getirmek. Denemeler, rahat okunabilen düşünce yazılarıdır. Denemede; kanıtlama, düşünceleri okuyucuya benimsetme, belge sunma gibi amaçlar güdülmez. Denemenin inandırıcılığı, ele alınan konunun içtenlikle anlatılmasından kaynaklanır.

DENEME YAZARININ ÖZELLİKLERİ

• Başarılı bir deneme yazarı; dili doğru ve güzel kullanan, düşünce ufku açık, duyguları yücelmiş, kültür alanına özgü bilgi birikimine sahip, kendi doğrularının dışında da doğruların varlığını kabul edebilen bir kişidir. Bu özellikleri taşıyan denemecilerin kaleminden çıkan yazılar okurun genel kültürünü artırır, onun önüne daha önce bilmediği veya sezemediği düşünce ve duygu ufukları açar.
• Deneme yazarı birtakım felsefe öğretilerinden, edebiyat akımlarından ve sanat görüşlerinden yararlanmakla birlikte daha çok, kişisel yaşantılarından, gözlem ve deneyimlerinden esinlenir.
• Deneme yazarı devamlı bir yoklayış ve arayış içerisindedir. Kendi iç dünyasına ve dış dünyaya karşı bir gözlemci pozisyonundadır. Denemeci hep "ben"inden, yani kendi dünyasından hareket eder; olayları ve insanları anlatırken hep kendisiyle karşılaştırmaya girer.
• Denemeci, içten bir üslupla gözlem ve deneyimlerinden yola çıkarak kendisiyle konuşur gibi, hatta yanında biri var da duygu ve düşüncelerini onunla paylaşıyormuş gibi yazar. Kendisini anlatıyormuş gibi yapar fakat aslında diğer insanların duygu ve düşüncelerine ışık tutmak amacındadır. Kişisel duygu ve düşüncelerine yer verir ama bunları kanıtlamaya kalkışmaz.